4ο μάθημα στην "Ελένη" του Ευριπίδη: Ολοκληρώνοντας το Β΄ Επεισόδιο και εισαγωγή στο Α΄ Στάσιμο

Από το μάθημα στις 28/4 και στις 5/5

Σημειώσεις από τα τελευταία μάθήματά μας, εργασία και μια εισαγωγή στο Α΄ Στάσιμο

Σημειώσεις

α. Για το ήθος των προσώπων στο Β΄ Επεισόδιο

Μενέλαος (4η-5η σκηνή): δυναμικός, λογικός, αποφασισμένος, θαρραλέος/ απλό όργανο για την εφαρμογή του σχεδίου της Ελένης, σε ρόλο κομπάρσου, πρόθυμος να δεχτεί την καθοδήγηση της Ελένης και τον πρωταγωνιστικό της ρόλο, διαθέτει κριτική ικανότητα

Ελένη (4η-5η σκηνή): τρομοκρατημένη αρχικά, γεμάτη αγωνία, συγκροτημένη ρήτορας, με ικανότητα στον χειρισμό των επικλήσεων (λογική-συναίσθημα-ήθος-αυθεντία), συναισθηματική, πιστή, έντιμη, σώφρων, θύμα του δόλου των θεών/ έξυπνη, οργανωτική, ευρηματική, με πλήρη επίγνωση των συνθηκών, διορατική, σαφής και πειστική στη σύλληψη και παρουσίαση του σχεδίου της

Θεονόη (4η σκηνή): φορέας του δικαίου και της ευσέβειας, κληρονόμος της πατρικής τιμής, με υψηλή αποστολή, κοντά στα ανθρώπινα προβλήματα, την αδυναμία και τον πόνο, σε ηθικό δίλημμα, διαλλακτική και τελικά προσιτή

Χορός (4η σκηνή): στο πλευρό του Μενέλαου και της Ελένης, με προσοχή και σεβασμό προτείνει στη Θεονόη μια απόφαση σύμφωνη με το δίκαιο, η ευτυχία συνδέεται με τη δικαιοσύνη

β. Για τη μορφή του κειμένου της 5ης σκηνής – πώς αποκαλύπτει τα συναισθήματα των ηρώων;

έντονος διάλογος (δίστιχα), αγωνία, ετοιμότητα, συναισθηματική ένταση

εναλλαγή ερωτήσεων-απαντήσεων/ προτάσεων-αντιπροτάσεων

+ συναισθηματικός μονόλογος Ελένης (αποφασιστικότητα, αγάπη, τρυφερότητα, ευσέβεια, εντιμότητα)

γ. στίχος 1157/ “Αν σκέφτονται σωστά οι γυναίκες”:

στερεότυπη αντίληψη/ σύγκρουση είναι και φαίνεσθαι

δ. Ο ρόλος του δόλου στην 5η σκηνή

Για την Ελένη: το μοναδικό μέσο σωτηρίας,υπηρετεί το ηθικό και το δίκαιο

Για τον Μενέλαο: αποδεκτός ως μέσο σωτηρίας, ακολουθεί το σχέδιο της Ελένης (βρίσκεται σε άγνωστη χώρα), αντιλαμβάνεται ότι είναι προτιμότερη η εξαπάτηση του Θεκλύμενου από την κατά μέτωπο αντιμετώπισή του ή τη διαφυγή με αμάξι

Για τον Χορό: αποδέχεται το σχέδιο της Ελένης (δεν αντιδρά ούτε επεμβαίνει), βρίσκεται στο πλευρό των δύο ηρώων, θεωρεί ήδη δίκαιη την απόφαση της Θεονόης να τους βοηθήσει

Για τη Θεονόη: αν και δεν αποδέχεται το ψέμα ως τρόπο διαφυγής, γνωρίζει ότι δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια, η ίδια έχει προτρέψει τον Μενέλαο και την Ελένη να βρουν έναν αποτελεσματικό τρόπο διαφυγής, το σχέδιο δεν απειλεί άμεσα τον Θεοκλύμενο

Για τον θεατή: ικανοποιητικό σχέδιο διαφυγής, αποδοχή του δόλου ως μοναδικής σωτηρίας από έναν τόσο βίαιο βασιλιά όπως ο Θεοκλύμενος

Όμως: είναι σίγουρο ότι ο Θεοκλύμενος θα πειστεί σε ό,τι του πει η Ελένη για τον θάνατο του Μενέλαου και θα την βοηθήσει στην απόδοση τιμών; ίσως αυτό είναι αφελές, συμφωνει όμως με τον ρομαντικό χαρακτήρα του έργου/ ο κεντρικός προβληματισμός βρισκόταν στο δίλημμα της Θεονόης και στην επιλογή της δίκαιης λύσης/ η πειστικότητα του σχεδίου έχει μικρότερη σημασία (αρκεί να πειστεί ο Θεοκλύμενος)

Εργασία: Διαβάσαμε και αναλύσαμε τα παράλληλα κείμενα (σ. 81) σχετικά με το ψέμα και τον δόλο. Ξαναδιαβάστε τα προσεκτικά και εξηγήστε:

α) Ποια είναι η άποψη της Ιφιγένειας για το ψέμα και γιατί; (α΄ απόσπασμα)

β) Με ποιες προϋποθέσεις δικαιολογείται το ψέμα; (β΄ απόσπασμα)

γ) Ποια από τις δύο τοποθετήσεις βρίσκεται πιο κοντά σε αυτή της 5ης σκηνής που αναλύσαμε; Γιατί; (αξιοποιήστε και τις παραπάνω σχετικές σημειώσεις)

Α΄ Στάσιμο: Πριν αναλύσουμε το Α΄ Στάσιμο, με θέμα και τη ματαιότητα του πολέμου, καλούμαστε να παρακολουθήσουμε τα δεινά του πολέμου στην παράσταση “Τρωάδες” (δείτε αναλυτικές οδηγίες στο ακριβώς προηγούμενο μάθημα με τίτλο “Ας δούμε και αυτό!”):

Παρακολουθήσαμε μαζί το πρώτο δεκάλεπτο της παράστασης, σχολιάσαμε τη διαμόρφωση της ατμόσφαιρας και την αντιπολεμική διάθεση. Στη συνέχεια, διαβάσαμε το Α΄ Στάσιμο της "Ελένης" και εντοπίσαμε τα δύο θεματικά κέντρα: α) ο παραλογισμός του πολέμου, β) η ανεξερεύνητη βούληση των θεών.