Την Κυριακή 2 Οκτωβρίου 2022, το σχολείο μας, με ομάδα μαθητών και μαθητριών της Β΄ και της Γ΄ Γυμνασίου, συμμετείχε στην εκδήλωση μνήμης του Δήμου Αιγάλεω και της Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Αιγάλεω. Οι μαθήτριες και οι μαθητές παρουσίασαν τα πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα της έρευνάς τους σε ένα μικρό αφιέρωμα.
Ακολουθεί μέρος του υλικού που παρουσιάστηκε στην εκδήλωση.
Μία ανακοίνωση, πολλές απορίες …
Λίγες μέρες μετά την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, μία ανακοίνωση που έκανε ο Διευθυντής του σχολείου μας έγινε η αφετηρία μιας ενδιαφέρουσας “περιπέτειας”… Συγκεκριμένα, την Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου 2022, ακούσαμε τον κ. Χατζημηνά να καλεί όσους από εμάς ενδιαφέρονται να λάβουν μέρος στην προετοιμασία μιας δράσης για τη συμμετοχή του σχολείου μας στην εκδήλωση για την επέτειο του “Ολοκαυτώματος του Αιγάλεω”, ενός γεγονότος εξαιρετικά σημαντικού για τη σύγχρονη ιστορία της πόλης μας. Μας ενημέρωσε μάλιστα ότι η συμμετοχή μας στην εκδήλωση έχει ξεχωριστή σημασία, καθώς το σχολείο μας έχει στο παρελθόν (από το 2016 ως το 2019) λάβει μέρος σε αντίστοιχες εκδηλώσεις. Φέτος, μετά το αναγκαστικό διάλειμμα των δύο τελευταίων ετών λόγω της πανδημίας, αυτή η παράδοση θα συνεχιστεί. Πρόσθεσε, τέλος, ότι κοντά στο σχολείο μας βρίσκεται και το σχετικό μνημείο.
Έκπληξη και πολλές απορίες προέκυψαν από αυτήν την ανακοίνωση.
Το “Ολοκαύτωμα του Αιγάλεω”; Τι είναι; Πότε συνέβη;
Γιατί αποτελεί σημείο αναφοράς για την πόλη μας;
Υπάρχει και μνημείο κοντά στο σχολείο μας; Γιατί; Πώς και δεν το έχουμε δει ποτέ; Βρίσκεται μήπως σε κάποιο δυσπρόσιτο σημείο;
Και το σχολείο μας συμμετείχε τα τελευταία χρόνια σε εκδηλώσεις για αυτό το γεγονός; Πώς γίνεται να τα αγνοούμε όλα αυτά;
Η αναζήτηση αρχίζει...
Η ομάδα μας δημιουργήθηκε γρήγορα… Η Χριστίνα, η Αλεξάνδρα, η Μαριάννα, η Γωγώ, η Χριστίνα, η Αναστασία, η Μελίνα, ο Γαβριήλ, η Κλεοπάτρα, η Κορίνα … ξεκινήσαμε…
1ος σταθμός: Η αρχική μας επίσκεψη στο μνημείο Ολοκαυτώματος Αιγάλεω
Τη Δευτέρα, μετά το μάθημα και με τη συνοδεία της καθηγήτριάς μας, βρεθήκαμε στο μνημείο, το οποίο στέκεται λίγα μέτρα μακριά από το σχολείο μας, σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο, ορατό από όλες τις πλευρές του και από τη λεωφόρο Κηφισού…
.jpg)
Τελικά, το είχαμε ξαναδεί; Κάποιες ναι, αλλά από μακριά, δεν ξέραμε τι ήταν και σε τι αναφερόταν, ο Γαβριήλ όμως στο μεταξύ είχε μάθει ότι ο προπάππους του έχασε τη ζωή του σε αυτό το Ολοκαύτωμα. Παρατηρήσαμε το μνημείο: είναι μια ογκώδης πέτρινη κατασκευή, σαν πυραμίδα, στις δύο πλευρές της υπάρχουν ανάγλυφες παραστάσεις, δύο άνδρες, μία γυναίκα και ένα παιδί. Δίπλα μια μαρμάρινη πλάκα με έναν κατάλογο ονομάτων και τίτλο “Στη μνήμη των φονευθέντων στις 24-9-1944 από τους γερμανούς κατακτητές”.
Άρα, αυτές είναι οι πρώτες μας πληροφορίες: τοποθετούμε το γεγονός στον χρόνο, τέλη Σεπτέμβρη του 1944, και καταλαβαίνουμε ότι αφορά ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους από τους Γερμανούς, την περίοδο μάλιστα που ο πόλεμος είχε πια κριθεί, λίγες μέρες μετά οι Γερμανοί θα εγκατέλειπαν την Αθήνα. Δεκάδες τα ονόματα πάνω στην πλάκα, ο Γαβριήλ βρίσκει και το ονοματεπώνυμο του προπάππου του...
Φεύγουμε από το μνημείο, πρέπει να αναζητήσουμε περισσότερες πληροφορίες για το γεγονός…
2ο βήμα: Αναζητώντας πληροφορίες για το “Ολοκαύτωμα” ή τη “Σφαγή” του Αιγάλεω
Το διαδίκτυο μας δίνει αρκετές από τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε… Λήμμα στη Βικιπαίδεια, άρθρα στον Τύπο, ανακοινώσεις του Δήμου Αιγάλεω, αναρτήσεις της “Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Αιγάλεω”, βίντεο…
Κρατάμε σημειώσεις, βρίσκουμε κι άλλες πηγές…
Αυτά είναι τα συμπεράσματά μας με συντομία:
Ο όρος “Ολοκαύτωμα” ή “Σφαγή” του Αιγάλεω αναφέρεται στη δολοφονία 96 κατοίκων της συνοικίας του Αγίου Γεωργίου Αιγάλεω από τις δυνάμεις των Γερμανών στις 29 Σεπτεμβρίου 1944. Η αφορμή για τη σφαγή δόθηκε το πρωί της 29ης Σεπτεμβρίου 1944, με τον τραυματισμό ενός από τους δύο γερμανούς μοτοσικλετιστές τους οποίους συνάντησαν δύο έφηβοι αντάρτες στη γέφυρα του ποταμού Κηφισού. Σε αντίποινα, ακολούθησε, την ίδια μέρα, η εκτέλεση αμέτοχων στο συμβάν κατοίκων της συνοικίας του Αγίου Γεωργίου -με πρώτους δύο φοιτητές, αλλά και εργάτες που μόλις είχαν σχολάσει από το εργοστάσιο του Λαναρά και επέστρεφαν στα σπίτια τους. Στη συνέχεια, οι γερμανοί στρατιώτες -αφού επέτρεψαν την αποχώρηση κάποιων γυναικών και παιδιών- απέκλεισαν τη συνοικία του Αγίου Γεωργίου και έκαψαν ζωντανούς στα σπίτια τους άντρες άνω των 15 ετών.
Πόσο φρικτά και άδικα όλα αυτά!
Σε αυτήν τη φάση της αναζήτησής μας, ο Γαβριήλ άκουσε από τον παππού του, ο οποίος ήταν 4 χρόνων όταν συνέβη το Ολοκαύτωμα:
“Οι Γερμανοί έσπασαν την πόρτα του σπιτιού μας με κλωτσιά, μπήκαν μέσα και εκτέλεσαν τον πατέρα μου, μπροστά στα μάτια τα δικά μου, της μητέρας μου και των τριών αδερφών μου. Μετά έβαλαν φωτιά στο σπίτι κι έφυγαν.”
Βρήκαμε και χάρτες που αποτυπώνουν τον χώρο στον οποίο διαδραματίστηκαν όλα αυτά. Τόσο κοντά στο σχολείο μας, λοιπόν… Κι όλα αυτά δεν τα γνωρίζαμε. Διαπιστώσαμε, βέβαια, ότι η μνήμη του Ολοκαυτώματος άργησε να αναδειχθεί και να καλλιεργηθεί. Η γνωστοποίηση και ανάδειξη του γεγονότος και του μνημείου προωθείται πιο συστηματικά από το 2001, οπότε ιδρύθηκε η Ένωση Θυμάτων Ολοκαυτώματος Αιγάλεω από συγγενείς/απογόνους των θυμάτων. Επιπλέον, με τη συμπλήρωση 70 χρόνων από το γεγονός (το 2014) ο Δήμος Αιγάλεω οργάνωσε επετειακές εκδηλώσεις με τίτλο “Αντιφασιστικές εκδηλώσεις-70 Χρόνια από τη “Σφαγή του Αιγάλεω”.
3ο βήμα: Επιστροφή στο μνημείο – Η δεύτερη επίσκεψή μας
Τώρα ξέρουμε περισσότερα και μπορούμε να παρατηρήσουμε προσεκτικότερα το μνημείο που ανεγέρθηκε, όπως διαβάσαμε, από τον Δήμο Αιγάλεω το 1987. Φωτογραφίζουμε το μνημείο.
Οι δύο άνδρες που βλέπουμε στο ανάγλυφο είναι δύο μαχητές της Αντίστασης, οι υψωμένες γροθιές τους αποτυπώνουν την αποφασιστικότητα και την ενότητα σε έναν αγώνα στον οποίο συμμετέχουν όλοι και όλες, γυναίκες και παιδιά, βλέπουμε άλλωστε αυτές τις μορφές στην άλλη ανάγλυφη όψη. Το υψωμένο χέρι του παιδιού, το οποίο φορά και τη σχολική του τσάντα, θυμίζει στη Μελίνα και την Παναγιώτα τους μικρούς ήρωες που αντιστέκονταν στον κατακτητή γράφοντας συνθήματα στους τοίχους από τον “Μεγάλο περίπατο του Πέτρου”.
Παρατηρούμε για άλλη μια φορά τη μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματα. Κάποια έχουν σβηστεί κατά ένα μέρος, ανάμεσα στους νεκρούς διαπιστώνουμε ότι βρίσκονται και κάποιες γυναίκες. Πώς; Έχασαν τη ζωή τους από πυροβολισμούς, δεν θέλησαν ή δεν πρόλαβαν να φύγουν από τα φλεγόμενα σπίτια της συνοικίας;
Όπως και να’ ναι, από εδώ και πέρα, κάθε φορά που θα περνάμε από εδώ θα θυμόμαστε πολλά, κυρίως όμως την αξία του αγώνα, τη σημασία της αντίστασης στην καταπίεση…
.jpg)
4ο βήμα: Ξανά στο σχολείο, μια έρευνα στο αρχείο του και ένα συγκλονιστικό εύρημα…
Δεν ξεχνάμε όμως ότι το σχολείο μας τα τελευταία χρόνια πριν από την πανδημία συμμετείχε στις εκδηλώσεις μνήμης, το διαβάσαμε και σε κάποια δημοσιεύματα του τοπικού τύπου. Μήπως υπάρχει σχετικό υλικό που μπορεί να μας διαφωτίσει;
Ρωτάμε και μαθαίνουμε κι άλλα. Η κυρία Τζένη Σεργιανίδου, η οποία οργάνωσε τις εκδηλώσεις τα προηγούμενα χρόνια, έχει κληροδοτήσει στο σχολείο τον “θησαυρό” της: φωτογραφίες, κείμενα, βίντεο και ανάμεσά τους το οπτικοακουστικό αρχείο μιας συνέντευξης του Τάκη Χασαπίδη, ο οποίος έζησε τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος. Πριν από πέντε χρόνια, λοιπόν, ο Τάκης Χασαπίδης είχε απαντήσει στις ερωτήσεις μαθητών και μαθητριών του σχολείου μας, προσφέροντας μια πολύτιμη προφορική μαρτυρία.
Παρακολουθήσαμε τη συνέντευξη, συγκινηθήκαμε και προβληματιστήκαμε.
Καταγράψαμε σκέψεις και συναισθήματα από αυτήν τη συνέντευξη.
Τι να σχολιάσουμε;
… Ότι όλα αυτά τα έζησε ένα οκτάχρονο παιδί;
… Ότι, για να σωθεί, αναγκάστηκε να αφήσει το σπίτι του και να διασχίσει δρόμους ανάμεσα σε πυροβολισμούς;
… Ότι κρύφτηκε σε ένα βαρέλι για να σώσει τη ζωή του;
… Τις τρεις σειρές πτωμάτων που αντίκρισε στην πλατεία;
… Ότι η καταστροφή συνεχιζόταν για μέρες;
Τον θαυμάζουμε και αναρωτιόμαστε:
Πώς τα θυμάται όλα αυτά; Πώς ήταν τόσο γενναίος; Πώς τα διηγείται με τόση ψυχραιμία; Πώς έχει τη δύναμη να τα εξιστορήσει;
Κι ακόμα, θα τον ρωτούσαμε: Πώς επηρέασαν όλα αυτά τον χαρακτήρα σας; Ωριμάσατε απότομα; Πόσο δύσκολο ήταν για ένα μικρό αγόρι να αντικρίζει τέτοιες αποτρόπαιες εικόνες, να βιώνει τόσο τραυματικές εμπειρίες;
Η έρευνα σταματά, για την ώρα.
Δόθηκαν απαντήσεις στις αρχικές μας απορίες, προέκυψαν όμως νέες ερωτήσεις. Με αφορμή μια αναμνηστική τελετή και έναν τόπο μνήμης, κάναμε ένα ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο, βλέπουμε τώρα με διαφορετική ματιά κάποιες πλευρές της πόλης μας, των ανθρώπων γύρω μας και του εαυτού μας.
Όλα αυτά αποτύπωσε η Γωγώ στη ζωγραφιά της.
“Η μνήμη συνιστά το μέσο και τη διαδικασία σύνδεσης της ιστορίας με τον σχηματισμό της ταυτότητας”.
“Η γνώση του παρελθόντος είναι απαραίτητη για την κατανόηση του παρόντος. Ή, για να το πούμε με άλλα λόγια, δεν μπορούμε να καταλάβουμε το σήμερα αν δεν ξέρουμε σε βάθος το χθες. Η ιστορία είναι μια πράξη αυτογνωσίας, μια πράξη γνώσης για τον συλλογικό μας εαυτό, απαραίτητη για να καταλάβουμε τον πολιτισμό μας. Δεν μαθαίνουμε ιστορία για χάρη των προηγουμένων. Μαθαίνουμε ιστορία για να καταλάβουμε ποιοι είμαστε και να σκεφτούμε πού θέλουμε να πάμε.” (Ραϋμόνδος Αλβανός, Ο ελληνικός εμφύλιος. Μνήμες σε πόλεμο και σύγχρονες πολιτικές ταυτότητες, εκδ. Επίκεντρο, 2022 - από τον Πρόλογο του βιβλίου)
Οι μαθήτριες και οι μαθητές που συμμετείχαν:
Γαβριήλ Γαβούρας, Κλεοπάτρα Γκίκα, Μελίνα Καλογιάννη, Αναστασία Παπαδοπούλου, Κορίνα Χρυσανθοπούλου, Χριστίνα Αγγελή, Μαριάννα Κωστή, Γωγώ Μποταΐτη Λαϊνά, Αλεξάνδρα Παπασπηλιωτοπούλου, Χριστίνα Ράπτη
Επιμέλεια έρευνας και υλικού: Κωνσταντίνα Τσιώρου
