Μαθήματα και εργασίες εβδομάδας 18-22/5
- Εντοπίστηκαν βασικά σημεία των διαδικτυακών μαθημάτων 4ο, 5ο, 6ο, με τα οποία πρέπει να ασχοληθούν όσοι και όσες δεν έχουν ήδη ασχοληθεί.
- Βασική υποχρέωση: η παραγωγή λόγου, σύμφωνα με τις οδηγίες/διευκρινίσεις στο 6ο διαδικτυακό μάθημα.
- Από τις ασκήσεις του 7ου διαδικτυακού μαθήματος, πρέπει να έχουν γίνει από όλες/ους οι ασκήσεις 4, 5, 6, 8.
Προχωρήσαμε στο παρακάτω κείμενο:
"Βάνια, το παιδί της αγέλης"
Ερωτήσεις-ασκήσεις:
1. Ποιες φάσεις της ζωής του Βάνια διακρίνετε στο κείμενο; Να τις προσδιορίσετε και να δώσετε έναν “τίτλο’ στην καθεμία.
2. - Πόσα και ποια παραδείγματα αλληλεγγύης διακρίνετε στο κείμενο;
- Πόσα και ποια παραδείγματα έλλειψης αλληλεγγύης διακρίνετε στο κείμενο;
- Ποιο από αυτά τα παραδείγματα (αλληλεγγύης ή έλλειψής της) θεωρείτε πιο αξιοσημείωτο και γιατί;
3. Να εντοπίσετε στο κείμενο όλους τους τρόπους (επιρρήματα, εμπρόθετοι προσδιορισμοί, πλάγιες πτώσεις: γενική/αιτιατική, δευτερεύουσες προτάσεις.../ συνδυασμός) με τους οποίους δηλώνεται χρόνος/χρονική σχέση.
Πιο απλά: εντοπίζουμε όλες τις λέξεις/φράσεις/προτάσεις που απαντούν στο ερώτημα πότε, που μας τοποθετούν στον άξονα του χρόνου
4. Να ξεχωρίσετε και να αναγνωρίσετε συντακτικά όλες τις δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις και να χαρακτηρίσετε τη χρονική σχέση που εκφράζουν (ταυτόχρονο, προτερόχρονο, υστερόχρονο).
Παραδείγματα τα οποία αξιοποιήσαμε για τη θεωρία των χρονικών και υποθετικών προτάσεων
Χρονικές προτάσεις (επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει χρόνο)
- Όσο προσπαθούμε, τα προβλήματα αντιμετωπίζονται και η κατάσταση βελτιώνεται.
- Όταν μάθετε την αλήθεια, θα αλλάξετε γνώμη.
- Μόλις τελείωσα τη δουλειά μου, χτύπησε το κουδούνι.
- Μόλις μάθεις τα αποτελέσματα, ειδοποίησέ με αμέσως.
- Ώσπου να επιστρέψουν, ένιωθα μεγάλη ανησυχία.
- Είχε φύγει πολύ νωρίς, πριν ξυπνήσω.
Υποθετικές προτάσεις (επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει όρο/ προϋπόθεση)
- Έτσι και συναντηθούμε, θα αποφύγω οποιαδήποτε συζήτηση μαζί της.
- Σε περίπτωση που ο καιρός είναι καλός, θα πάμε εκδρομή.
- Αν δείχνεις αλληλεγγύη στους συνανθρώπους σου, νιώθεις ικανοποίηση.
- Αν αλλάξεις συμπεριφορά απέναντί του, θα δεις αλλαγή και στις δικές του αντιδράσεις.
- Αν άλλαζες συμπεριφορά απέναντί του, θα έβλεπες αλλαγή και στις δικές του αντιδράσεις.
- Αν είχες αλλάξει συμπεριφορά απέναντί του, θα είχες δει αλλαγή και στις δικές του αντιδράσεις.
- Αν αυτοί δεν θέλουν μία φορά, εμείς δεν θέλουμε δέκα.
- Αν επαναληφθεί κάτι τέτοιο, δεν θα ξεφύγετε την τιμωρία.
- Δεν φταίμε εμείς, αν εσείς είστε ανεύθυνοι.
- Αν βρισκόμαστε σήμερα εδώ, το χρωστάμε σε όλους όσοι μας βοήθησαν.
- Αν τρέμουν τ’ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι.
- Αν το ήξερα νωρίτερα...
Προσοχή! Ποιες δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις εισάγονται με “αν”;
Μαθήματα και εργασίες εβδομάδας 25-29/5 – Προετοιμασία για τη συνέχεια
Α. Ανακεφαλαίωση
- Ολοκληρώθηκε η θεωρία των χρονικών και των υποθετικών προτάσεων (δείτε: σ. 109-112 του βιβλίου, αλλά και εδώ στις αντίστοιχες ενότητες:
- Έγινε εισαγωγή στην τελευταία θεματική ενότητα που θα μας απασχολήσει, τη γλώσσα.
- Παρακάτω θα βρείτε υλικό που πρέπει να διαβάσετε, για να προετοιμαστείτε, καθώς και εργασίες.
- Υπενθύμιση: όσες/οι δεν έχουν ακόμα παραδώσει την παραγωγή λόγου (5ο και 6ο διαδικτυακό μάθημα) καλούνται να το κάνουν.
Β. Υλικό και εργασίες για τη θεματική ενότητα “Γλώσσα” (υπάρχουν δύο εργασίες, για τα αποσπάσματα γ και ε)
Εισαγωγικά κείμενα
α. Η γλώσσα είναι ένα από τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν τους ανθρώπους από τα άλλα είδη. Κάθε κοινωνία έχει (τουλάχιστον) μία γλώσσα. Και, παρά το πλήθος των διαφορετικών γλωσσών (7.000 περίπου), υπάρχουν χαρακτηριστικά που εμφανίζονται σε όλες τις γλώσσες, σε όλους τους ομιλητές που μιλάνε «ανθρώπινα».
Το ερώτημα «τι είναι γλώσσα;» μπορεί να συγκριθεί με το ερώτημα «τι είναι ζωή»: και για τα δυο ερωτήματα η απάντηση είναι το ίδιο δύσκολη και το ίδιο περίπλοκη. Για να έχει νόημα, η ερώτηση «τι είναι ζωή» προϋποθέτει ότι υπάρχουν ιδιότητες που είναι κοινές σε όλους τους ζώντες οργανισμούς, οι οποίες στο σύνολό τους ορίζουν το πεδίο και τους στόχους της βιολογίας. Κατά τον ίδιο τρόπο, το ερώτημα «τι είναι γλώσσα» γενικά (και όχι «μια γλώσσα», όπως η ελληνική, η ισπανική κλπ.) προϋποθέτει ότι η ανθρώπινη γλώσσα χαρακτηρίζεται από ιδιότητεςπου είναι κοινές σε όλες τις φυσικές γλώσσες. Οι φυσικές γλώσσες διαφέρουν από τις τεχνητές, που είναι γλώσσες κατασκευασμένες για συγκεκριμένους σκοπούς, όπως είναι π.χ. οι γλώσσες που χρησιμοποιούνται στα μαθηματικά, στη λογική, στην πληροφορική κ.λπ.
Η γλώσσα, λοιπόν, είναι πολλά πράγματα: σύστημα επικοινωνίας, μέσο για τη σκέψη, όχημα για τη λογοτεχνική έκφραση, κοινωνικός θεσμός, αντικείμενο πολιτικής διαμάχης, καταλύτης για τη δημιουργία κρατών. Όλοι οι άνθρωποι μιλάνε τουλάχιστον μία γλώσσα, και είναι δύσκολο να φανταστούμε κάποια σημαντική κοινωνική, διανοητική ή καλλιτεχνική δραστηριότητα που συμβαίνει εν τη απουσία της.
β. Όλες οι γλώσσες, παρά τις μεταξύ τους διαφορές, εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά και ιδιότητες, που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη γλώσσα στο σύνολό της.
- Η γλώσσα εξυπηρετεί διάφορους επικοινωνιακούς σκοπούς, όπως τη μετάδοση πληροφοριών, τις κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των ομιλητών και την ανάπτυξη επιχειρηματολογίας και πειθούς.
- Η γλώσσα δεν είναι τυχαία μορφή επικοινωνίας, είναι συστηματική. Διέπεται από κανόνες σε όλα της τα επίπεδα.
- Δύο βασικές ιδιότητες του γλωσσικού συστήματος είναι η δυνατότητα να αναφερθούμε στο παρελθόν ή στο μέλλον και σε όποιον τόπο ή όποιο πράγμα θέλουμε, ακόμα και φανταστικό, και η παραγωγικότητα, η δυνατότητα να δημιουργούμε νέες προτάσεις ή λέξεις.
- Η γλώσσα είναι μέρος της νόησης και επηρεάζεται από αυτή. Η συγκεκριμένη γλώσσα που μιλάμε μπορεί αντίστροφα να επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα.
- Η γλώσσα είναι κοινωνικό φαινόμενο και ποικίλλει ανάλογα με την κοινωνική ομάδα που τη χρησιμοποιεί.
- Η γλώσσα είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του έθνους ή του κράτους και πολλές φορές η επιβολή της μιας ή της άλλης γλώσσας ως εθνικής προκαλεί συγκρούσεις.
γ. Γιατί όλα αυτά; Γιατί έμαθαν οι άνθρωποι να κάνουν νοήματα, να μιλούν, να γράφουν; Ποια είναι η χρησιμότητα της γλώσσας; Ίσως σκεφτούμε ότι η απάντηση είναι πολύ απλή: για να επικοινωνούμε μεταξύ μας.
Σίγουρα, ο αρχικός σκοπός της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για να μεταβιβάζουμε τις απόψεις και τις ιδέες μας ο ένας στον άλλον. Τη χρησιμοποιούμε για να ζητάμε πληροφορίες από τους άλλους και για να τους λέμε τις σκέψεις μας, όταν μας το ζητούν. Μερικές φορές λέμε την αλήθεια, άλλες φορές λέμε ψέματα. Αλλά, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο βασικός στόχος είναι σαφής. Θέλουμε οι σκέψεις που έχουμε στο μυαλό μας να περάσουν στο μυαλό του άλλου. Για να γίνει αυτό, πρέπει να εκφέρουμε, να γράψουμε ή να εκφράσουμε με νοηματική γλώσσα τις σκέψεις αυτές. (απόσπασμα από το βιβλίο του David Crystal “Ένα μικρό βιβλίο για τη γλώσσα”, εκδ. Πατάκη)
Ερώτηση: Σε ποια βασική λειτουργία της γλώσσας αναφέρεται το παραπάνω απόσπασμα (γ); Σκεφτείτε, καταγράψτε και παρουσιάστε σύντομα όσες περισσότερες μπορείτε από τις υπόλοιπες λειτουργίες της γλώσσας.
δ. Για να κατανοήσουμε το φαινόμενο της γλώσσας, είναι σημαντικό να προσεγγίσουμε (όσο μπορούμε) το έργο ενός σπουδαίου φιλοσόφου που ασχολήθηκε με τη γλώσσα, του Ludwig Wittgenstein (1889-1951). Ο Wittgenstein έχει μείνει στη γλωσσολογία για το περίφημο «η γλώσσα μου είναι ο κόσμος μου» (στην πραγματικότητα η κατά λέξη μετάφραση είναι : «Τα όρια τής γλώσσας μου ορίζουν τα όρια τού κόσμου μου»). Είπε, δηλαδή, ότι ο κόσμος μου είναι τόσος και τέτοιος όσο μπορώ να τον εκφράσω γλωσσικά. Ό,τι άλλο έχω μέσα μου και δεν μπορώ να το εκφράσω, αντικειμενικά δεν μπορεί να υπάρξει και γι’ αυτό είναι καλύτερα να σιωπώ.
Προέκταση αυτής τής ρήσης είναι ότι τα πάντα περνούν μέσα από τη γλωσσική επεξεργασία, μέσα από τον γλωσσικό κόσμο τού καθενός.
Προέκταση αυτής τής ρήσης είναι ότι τα πάντα περνούν μέσα από τη γλωσσική επεξεργασία, μέσα από τον γλωσσικό κόσμο τού καθενός.
Στο πλαίσιο της θεωρίας του για το νόημα της γλώσσας κατά τη χρήση της ο Βιτγκενστάιν παρομοίασε το νόημα των λέξεων με τον ρόλο που διαδραματίζουν τα πιόνια σε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, ο οποίος καθορίζεται από τους κανόνες που ισχύουν στο παιχνίδι. Άλλοι είναι οι ρόλοι που έχουν τα πιόνια στο σκάκι, άλλοι οι ρόλοι που διαδραματίζουν τα πιόνια στην ντάμα, άλλοι στο τάβλι, και ούτω καθεξής, επειδή ακριβώς τα παιχνίδια αυτά διέπονται από διαφορετικούς κανόνες. Αν όλα τα επιτραπέζια παιχνίδια όπου χρησιμοποιούνται πιόνια είχαν τους ίδιους κανόνες, τότε και οι ρόλοι των πιονιών που χρησιμοποιούνται σε αυτά θα ήταν, επίσης, ίδιοι. Κι αυτό, βέβαια, δεν ισχύει μόνο με τα επιτραπέζια παιχνίδια, αλλά με όλα τα παιχνίδια –το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ, τα αγωνίσματα του στίβου και άλλα τέτοια–, όπου η συμπεριφορά του κάθε παίκτη ή συντελεστή καθορίζεται από τους κανόνες του παιχνιδιού στο οποίο συμμετέχει ο τελευταίος αυτός.
Επειδή οι κανόνες που διέπουν τα γλωσσικά παιχνίδια είναι διαφορετικοί, έπεται ότι και το νόημα της κάθε λέξης που χρησιμοποιείται σε αυτά είναι διαφορετικό –έστω κι αν πρόκειται για την ίδια λέξη· όπως, για παράδειγμα, η λέξη «πατέρας», που χρησιμοποιείται, ας πούμε, στο γλωσσικό παιχνίδι της καθημερινής επικοινωνίας μας και στο γλωσσικό παιχνίδι της χριστιανικής πίστης. Στην τρέχουσα επικοινωνία μας, οι κανόνες που διέπουν το γλωσσικό παιχνίδι της καθημερινής επικοινωνίας μάς υποχρεώνουν με τη λέξη «πατέρας» να εννοούμε ένα ανθρώπινο ον που έχει ορισμένο ύψος, ορισμένο πάχος, ορισμένο χρώμα ματιών, ορισμένο μέγεθος μύτης, αυτιών και άλλα τέτοια χαρακτηριστικά. Δεν μπορούμε, όμως, όταν πρόκειται για το γλωσσικό παιχνίδι του χριστιανισμού, για τη γλώσσα δηλαδή που μεταχειρίζονται όσοι ασπάζονται τη χριστιανική πίστη, στη λέξη «πατέρας» να αποδώσομε το ίδιο νόημα. Αν, δηλαδή, ακούγοντας έναν χριστιανό να επικαλείται τον Θεό σαν πατέρα, τον ρωτήσουμε για τον τελευταίο αυτόν «τι ύψος έχει;», «πόσο βαρύς είναι;», «τι χρώμα μάτια έχει;» και άλλα παρόμοια, ο χριστιανός θα αντιδράσει, λέγοντάς μας ότι δεν ξέρομε τι μας γίνεται. Η αντίδραση του χριστιανού πιστού είναι δικαιολογημένη, επειδή επιχειρήσαμε να αντιληφθούμε το νόημα της λέξης «πατέρας» όπως χρησιμοποιείται αυτή στο γλωσσικό παιχνίδι της χριστιανικής πίστης επικαλούμενοι ή έχοντας υπόψη μας τους κανόνες που διέπουν την χρήση της λέξης «πατέρας» στο γλωσσικό παιχνίδι της καθημερινής επικοινωνίας.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τη θεωρία του νοήματος της γλώσσας, που διατύπωσε ο Βιτγκενστάιν, μπαίνοντας με τη γέννησή μας στο μεγάλο παιχνίδι της ζωής, μας περιμένουν ένα σωρό γλωσσικά παιχνίδια, στα οποία μπορούμε να συμμετέχομε ακολουθώντας τους κανόνες της μορφής της ζωής με την οποία είναι συνυφασμένο το καθένα από αυτά έτσι, ώστε οι λέξεις που χρησιμοποιούμε να έχουν νόημα. Αν, αντί γι’ αυτό, όμως, μπούμε σε αυτό ή εκείνο το γλωσσικό παιχνίδι και μεταχειριζόμαστε τις λέξεις που χρησιμοποιούνται εκεί εφαρμόζοντας τους κανόνες μιας μορφής ζωής η οποία υφίσταται σε κάποιο άλλο γλωσσικό παιχνίδι, τότε είναι βέβαιο ότι από τη σύγχυση αυτή εκείνοι που θα ζημιωθούν θα είμαστε εμείς, αφού έτσι η γλώσσα μας θα στερείται νοήματος, με αποτέλεσμα να συνεχίσουμε να ταλανιζόμαστε από τα φιλοσοφικά προβλήματα τα οποία οφείλονται αποκλειστικά στο μπέρδεμα των γλωσσικών παιχνιδιών.
(Δ. Νανόπουλου – Γ. Μπαμπινιώτη«Από την κοσμογονία στη γλωσσογονία. Μια συν-ζήτηση»[Αθήνα 2010, εκδ. Καστανιώτη], σελ. 81-82)
ε. Πιο σύντομα...
Ο Wittgenstein είπε:
Τα όρια ενός ανθρώπου καθορίζονται από τα όρια της γλώσσας του.
Για τα πράγματα που δεν μπορείς να μιλήσεις, πρέπει να σωπαίνεις.
Όταν μιλάμε μιαν άλλη γλώσσα, αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο κάπως διαφορετικά.
Το να ξεστομίζεις μια λέξη είναι σαν να χτυπάς μια νότα στο πληκτρολόγιο της φαντασίας.
Εργασία:Επιλέξτε μία από τις παραπάνω φράσεις και σχολιάστε/αναπτύξτε την σε μία παράγραφο (80-100 λέξεων). Θα χρησιμοποιήσετε τη συγκεκριμένη φράση ως θεματική περίοδο και θα την αναπτύξετε με μία από τις γνωστές μεθόδους ανάπτυξης (ορισμός, παραδείγματα, διαίρεση, αναλογία, αιτιολόγηση, σύγκριση/αντίθεση, αίτιο/αποτέλεσμα) ή με συνδυασμό κάποιων από αυτές τις μεθόδους.
[Αν δεν θυμάστε τους τρόπους ανάπτυξης παραγράφου, δείτε εδώ:
