Δεύτερο μάθημα στην Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (Β1, Β2, Β3)

Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία (β μέρος): η μεσαία τάξη και ο δήμος

     Στο προηγούμενο μάθημα προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε δύο σημαντικές ομάδες της βυζαντινής κοινωνίας, τους αριστοκράτες και τους αγρότες. Η κοινωνία του Βυζαντίου όμως περιλάμβανε και άλλες ομάδες του πληθυσμού, που, κυρίως στις πόλεις, ασχολούνταν με διάφορες οικονομικές-επαγγελματικές δραστηριότητες. Ας εξετάσουμε πρώτα τι μαθαίνουμε από το σχολικό βιβλίο, απαντώντας τις παρακάτω ερωτήσεις, σύμφωνα με την ενότητα β της σ. 49 .

(http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2479,9508/)

      Σε κάποιες περιπτώσεις θα συνδυάστε τις πληροφορίες του βιβλίου με τις πηγές που σας δίνονται.

Για τις άγνωστες λέξεις μπορείτε να χρησιμοποιείτε online το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής:

http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?lq=%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%B5%CE%BB%CF%89%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%82&dq=

Ερωτήσεις:

1. Ποιος όρος χαρακτηρίζει την οικονομική δραστηριότητα που αναπτύσσεται στις πόλεις; Να αναφέρετε σημαντικές πόλεις για τη βυζαντινή οικονομία από τον 9ο αιώνα και μετά.

2. Αναζητήστε στο λεξικό τη σημασία του όρου εκχρηματισμός. Τι σημαίνει, λοιπόν, εκχρηματισμένη οικονομία;

3. Με ποιες οικονομικές δραστηριότητες ασχολούνταν στις πόλεις; Πώς ήταν οργανωμένοι οι διάφοροι επαγγελματίες;

4. α) Τι ήταν το Επαρχικόν Βιβλίον; β) Ποιους τομείς αφορούσαν οι διάφορες επιχειρήσεις; γ) Σε ποια επαγγελματική ομάδα αναφέρεται το παρακάτω απόσπασμα του Επαρχικού Βιβλίου; Με ποιους τρόπους το κράτος προσπαθούσε να ελέγχει το εμπόριο (σύμφωνα με το απόσπασμα); Θεωρείτε σημαντική αυτήν την προσπάθεια και γιατί;

Πηγή: Απόσπασμα από το Επαρχικό Βιβλίο (10ος αιώνας)

Αυτοί που πουλούν ψάρια (ιχθυοπράται) να έχουν τα στέκια τους στις λεγόμενες μεγάλες καμάρες της πόλης πουλώντας τα ψάρια που ψάρεψαν. Κάθε μια καμάρα να έχει τον επιστάτη που θα επιβλέπει πώς έγινε η αγορά στη θάλασσα και πως γίνεται η διάθεση (η πώληση) ώστε για κάθε νόμισμα να έχει αυτός κέρδος ένα «μιλιαρίσιον» (ασημένιο νόμισμα).… Οι επιστάτες των «ιχθυοπρατών» πρέπει κάθε μέρα πρωί πρωί να έρχονται στον έπαρχο και ν’ αναφέρουν πόση ψαριά είχαν τη νύκτα από ψάρια, για να πουλούν στους κατοίκους της πόλης με βάση τον προσδιορισμό εκείνου. Όσοι έξω από τις διατάξεις αυτές τολμούν να πουλούν, να διώχνονται από το σύστημα δαρμένοι και κουρεμένοι. (Επαρχικόν βιβλίον ΧVII 1-4)

5. Πώς εξελίχθηκε το βυζαντινό εμπόριο από τα μέσα του 10ου αιώνα και μετά; [με ποιους λαούς, περιοχές/ ποια προϊόντα διακινούνταν...]

6. Γιατί ήταν σημαντική η πόλη της Τραπεζούντας; Θα σας βοηθήσουν: η σύντομη πηγή και ο χάρτης.

Πηγή: Απόσπασμα από έργο άραβα γεωγράφου

Η Τραπεζούντα είναι συνοριακή πόλη των Ρωμαίων (= του βυζαντινού κράτους). Εκεί μεταβαίνουν όλοι μας οι έμποροι. Όλα τα υφάσματα της ελληνικής βιοτεχνίας, όλα τα μεταξωτά που εισάγονται στην επικράτεια του Ισλάμ, μεταφέρονται διαμέσου της Τραπεζούντος. (Al-Istakri, γαλ. μετ. Defremery, Journal Asiatique 14 (1849) 462.)

Χάρτης:

(πηγή χάρτη: ΙΜΕ)

7. α) Ποιοι αποτελούσαν τη μεσαία τάξη; β) Πώς αντιμετώπιζαν τους αριστοκράτες και πότε απέκτησαν τη μεγαλύτερη πολιτική και κοινωνική δύναμη;

8. α) Ποια ομάδα του πληθυσμού βρισκόταν στη δυσκολότερη θέση στις πόλεις; β) Ποιοι ανήκαν σε αυτήν;

Προαιρετικά κάνουμε και αυτό!

Διαβάζουμε προσεκτικά αυτό το απόσπασμα, που μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για το βυζαντινό εμπόριο, για να απαντήσουμε τις ερωτήσεις:

- Σε ποια πόλη και σε ποιο συγκεκριμένο γεγονός αναφέρεται η παρακάτω βυζαντινή πηγή;

- Ποιες πληροφορίες μας δίνονται για τον συντάκτη του κειμένου (αυτόν που “μιλάει” στο κείμενο);

- Ποιες πληροφορίες μας δίνονται για το βυζαντινό εμπόριο;

Συγκεντρώνονται στη Θεσσαλονίκη όχι μόνο όλοι οι ντόπιοι, αλλά κάθε είδους άνθρωποι από παντού… Με λίγα λόγια, οι παραλίες του Ωκεανού στέλνουν προσκυνητές στον μάρτυρα Άγιο Δημήτριο. Τόσο μεγάλη είναι η δόξα του σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εγώ, λοιπόν, καθώς είμαι από την Καππαδοκία και μάλιστα από τα βάθη της και δεν είχα γνώση του πράγματος αλλά το είχα μόνο ακουστά, ήθελα να γίνω επιτόπου θεατής όλου του θεάματος… Γι’ αυτό ανέβηκα στο ύψωμα που γειτονεύει με την πανήγυρη, και κάθισα να τα δω όλα με την άνεσή μου. Ήταν λοιπόν ως εξής: Είχαν στηθεί σκηνές των εμπόρων σε δύο παράλληλες γραμμές αντικριστά. Οι γραμμές τραβούσαν μακριά, αφήνοντας ανάμεσά τους να ανοίγεται ένας πλατύς διάδρομος, ώστε να υπάρχει πέρασμα για το ορμητικό πλήθος…. Κάθετα σε αυτές τις γραμμές είχαν στηθεί άλλες σκηνές και αυτές σε σειρές, αλλά όχι σε μεγάλο μήκος, κι έτσι έμοιζαν με μικρά πόδια που ξεφυτρώνουν από ένα ερπετό… Αν θες να μάθεις, φίλε μου, και πώς ήταν από κοντά, όπως είδα, όταν αργότερα κατέβηκα από το ύψωμα, υπήρχαν κάθε είδος ρούχα, ανδρών και γυναικών, από τη Βοιωτία και την Πελοπόννησο, και όσα φέρνουν τα εμπορικά καράβια από την Ιταλία στους Έλληνες. Αλλά και η Φοινίκη στέλνει πολλά και η Αίγυπτος, όπως και η Ισπανία και οι Ηράκλειες στήλες, που φτιάχνουν τα ωραιότατα έπιπλα. Αυτά είναι όσα φέρνουν από τις χώρες οι έμποροι. Αλλά και ο Εύξεινος Πόντος στέλνει τα δικά του προς το Βυζάντιο (Κωνσταντινούπολη) και από εκεί πολλά άλογα και πολλά μουλάρια μεταφέρουν τα εμπορεύματα για να στολίσει και αυτός την πανήγυρη.

(Ψευδο-Λουκιανός, εκδ. Οξφόρδης, σ. 436-38, μτφρ.: Δημήτρης Τσουγκαράκης, στο: A. P. Kazhdan / Ann Wharton Epstein, «Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αιώνα», ΜΙΕΤ, Αθήνα 1997/ διασκευασμένο και απλοποιημένο