Πρώτο μάθημα στην Ιστορία Β΄ Γυμνασίου (Β1, Β2, Β3)

Βυζαντινή ιστορία για όλους (της Β΄ Γυμνασίου)

     Επαναλαμβάνω ότι σε αυτό το διάστημα, κατά το οποίο δεν θα μπορούμε να πηγαίνουμε στο σχολείο, θα μπορούσαμε να επικοινωνούμε από το διαδίκτυο (μέσω αυτής της σελίδας και των e-mail). Μπορείτε να ασχοληθείτε, λοιπόν, με όσα θα σας προτείνω για την Ιστορία, όλα ή κάποια από αυτά, και, αν έχετε έτοιμες εργασίες, να μου τις στέλνετε στα: dtsiorou@yahoo.gr, ktsiorou@gmail.com. 

     Μπορείτε να κάνετε ό,τι σας βολεύει: 1) να τις γράφετε σε ένα φύλλο χαρτί ή στο τετράδιο, να τις φωτογραφίζετε ή να τις σκανάρετε και να μου τις στέλνετε στο mail, 2) αν κάποιος μπορεί να τις γράφει στον υπολογιστή (σε αρχείο word), θα μου στέλνει το αρχείο στο mail. Αν σκεφτείτε και κάποιον άλλο τρόπο, μου λέτε. Θα δω κι εγώ τι άλλο μπορεί να γίνει

     Εννοείται ότι η καθεμία/ο καθένας θα κάνει ό,τι μπορεί. Δεν χρειάζεται να προβληματιστείτε για όσα δεν καταλαβαίνετε ή σας δυσκολεύουν, ο σκοπός είναι να ασχοληθείτε με κάποια θέματα που θα σας βοηθήσουν να σκεφτείτε και να διατηρήσετε την επαφή σας με όσα κάνουμε στην Ιστορία.

Ξεκινάμε...

     Προλάβαμε στα μαθήματά μας να ξεκινήσουμε τη συζήτηση για τη βυζαντινή κοινωνία, τους αγρότες και τους αριστοκράτες, τη μεσαία τάξη κ.λπ. (μόνο στο Β3 δεν προλάβαμε, αυτά που θα διαβάσετε όμως θα σας βάλουν στο θέμα).
    Το θέμα της βυζαντινής κοινωνίας παρουσιάζεται στο σχολικό βιβλίο στις σ. 48-49. Αν κάποιος έχει χάσει ή ξεχάσει το βιβλίο του, ας δει εδώ: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2479,9508/

Σε μια πρώτη φάση μας ενδιαφέρει:
- Να διαβάσετε την ενότητα α (σ. 48 του βιβλίου).
- Να διαβάσετε προσεκτικά τις πηγές που ακολουθούν.
(χρησιμοποιήστε λεξικό για τις λέξεις που δεν καταλαβαίνετε, θυμηθείτε το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής στο διαδίκτυο: http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/)
- Να παρατηρήσετε προσεκτικά τις μικρογραφίες χειρογράφων που θα βρείτε παρακάτω.
Κρατήστε σημειώσεις με τα σημαντικότερα, κατά τη γνώμη σας, στοιχεία από όλα τα παραπάνω, για να είστε έτοιμοι να απαντήσετε στις εργασίες Α και Β.

Α. Ας ασχοληθούμε πρώτα με την πολυπληθέστερη και σημαντικότερη ομάδα ανθρώπων στη βυζαντινή κοινωνία, τους αγρότες.

1. Για ποιες πλευρές της ζωής των αγροτών στο Βυζάντιο υπάρχουν πληροφορίες στις πηγές 1 και 2;

2. Να περιγράψετε τις μικρογραφίες των πηγών 3 και 4 με όσες περισσότερες λεπτομέρειες μπορείτε. Μπορείτε να εξηγήσετε τι συμβαίνει/ποια είναι η κατάσταση σε κάθε περίπτωση;

3. Συνδυάζοντας τα στοιχεία των τεσσάρων πηγών και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου (σ.48), να παρουσιάσετε αναλυτικά τις δυσκολίες της ζωής των αγροτών στο Βυζάντιο. Να τεκμηριώσετε τις απαντήσεις σας με στοιχεία και από τις 4 πηγές.

Πηγή 1

Πηγή 2

[Tα βάσανα ενός φτωχού γεωργού, όπως φαίνονται σε βυζαντινό κείμενο του 9ου αιώνα]

     Κάποιου φτωχού γεωργού το βόδι έπεσε και ψόφησε ξαφνικά την ώρα που όργωνε το χωράφι του. Ο φτωχός δεν μπορούσε πια να βαστάξει τις συμφορές κι απ’ τον καϋμό τον πήραν τα κλάματα. Άρχισε να χτυπιέται και να θρηνολογεί λέγοντας τα παράπονά του στον Θεό.
     «Κύριε, τίποτ’ άλλο βιος ποτέ μου δεν είχα παρά αυτό μονάχα το ζευγάρι και μου το στέρησες κι αυτό. Τώρα από πού θα θρέψω τη γυναίκα μου και τα εννιά παιδάκια μου; Πώς θα πληρώσω τους φόρους στο βασιλιά; Τα δάνεια ποιος θα μου τα ξεπληρώσει; Εσύ, Κύριέ μου, το ξέρεις βέβαια, και πολύ καλά μάλιστα, πως και αυτό το βόδι που τώρα ψόφησε τόχα χρεωμένο. Τι να κάνω πια δεν ξέρω. Θα παρατήσω το σπίτι μου και θα το σκάσω σε χώρα μακρινή, πριν το μάθουν οι δανειστές μου και πέσουν σαν τα κοράκια πάνω μου και τ’ άγρια θεριά». (ελεύθερη απόδοση από τον Βίο Φιλαρέτου: Ι. Καραγιαννόπουλος, «Η Βυζαντινή ιστορία από τας πηγάς», Θεσ/νίκη 1974)

Πηγή 3 (μικρογραφία χειρογράφυ)

Πηγή 4 (μικρογραφία χειρογράφου)

Β. Ας κάνουμε το ίδιο για την κοινωνική ομάδα που είχε εξουσία στο Βυζάντιο, τους αριστοκράτες.

1. Για ποιες πλευρές της ζωής των αριστοκρατών στο Βυζάντιο υπάρχουν πληροφορίες στην πηγή 1;

2. Ποιες επιμέρους ομάδες της βυζαντινής αριστοκρατίας αναφέρονται στην πηγή 2; Ποιοι ανήκαν στη μία και ποιοι στην άλλη ομάδα;

3. Να καταγράψετε όλα τα στοιχεία που δηλώνουν πόσο πλούσιος ήταν ο Φιλάρετος, σύμφωνα με την πηγή 3.

4. Να περιγράψετε ένα βυζαντινό αριστοκρατικό γεύμα, συνδυάζοντας τα στοιχεία των πηγών 4 και 5.

5. Να περιγράψετε τις μικρογραφίες της πηγής 6 με όσες περισσότερες λεπτομέρειες μπορείτε. Μπορείτε να εξηγήσετε τι συμβαίνει/ποια είναι η κατάσταση; (βοήθεια: το κεντρικό πρόσωπο είναι μια βυζαντινή αριστοκράτισσα)

6. Συνδυάζοντας τα στοιχεία των πηγών και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου (σ. 48), να παρουσιάσετε αναλυτικά τα στοιχεία που δηλώνουν την πολυτέλεια της ζωής των αριστοκρατών στο Βυζάντιο. Να τεκμηριώσετε τις απαντήσεις σας με στοιχεία και από τις 6 πηγές.

Πηγή 1

(Βασιλική Βλυσίδου, Ο μεσοβυζαντινός αριστοκράτης, 2002)

Πηγή 2

      Η αριστοκρατία ήταν χωρισμένη σε δύο βασικές μερίδες, ανάλογα με το αν ασκούσε στρατιωτικά ή πολιτικά καθήκοντα. Η στρατιωτική αριστοκρατία αντλούσε τη δύναμή της από την κατοχή γης και προερχόταν κυρίως από τις παραμεθόριες επαρχίες: την Καππαδοκία, την Αρμενία και τη Συρία στην Ανατολή, τη Βουλγαρία και τη Μακεδονία στα βορειοδυτικά σύνορα. Τα μέλη αυτής της αριστοκρατίας, ακόμα κι όταν μετοίκιζαν στην Κωνσταντινούπολη κι ενσωματώνονταν στην αυτοκρατορική ιεραρχία, διατηρούσαν δεσμούς με τις ιδιαίτερες πατρίδες τους. Εκεί διέθεταν οίκους ή προάστεια, ή ακόμη και ανάκτορα και μικρά οχυρά, όπου μπορούσαν να αποσυρθούν, αν έχαναν την εύνοια του αυτοκράτορα. Δεν είναι τυχαίο ότι η σταρτιωτική αριστοκρατία του 10ου-11ου αιώνα δανειζόταν συχνά το οικογενειακό της όνομα από τον τόπο όπου βρίσκονταν τα κτήματά της: Βοτανειάτες (Βότανη), Δοκειανοί (Δόκεια), Δαλασσηνοί (Δάλασσα).

     Η πολιτική αριστοκρατία περιλάμβανε κυρίως τις αριστοκρατικές οικογένειες που βρίκονταν στην υπηερεσία του αυτοκράτορα, δικαστές, φοροεισπράκτορες, επικεφαλής των γραμματειών, οι οποίοι κατείχαν τα σχετικά αξιώματα από γενιά σε γενιά. Στην πολιτική αριστοκρατία συγκαταλέγονταν και ορισμένοι ιδιαίτερα μορφωμένοι πολίτες, νομικοί, ρήτορες και θεολόγοι. Από αυτό κυρίως το στρώμα προερχόταν ο ανώτερος κλήρος, οι επίσκοποι των επαρχιών και οι διάκονοι της Αγίας Σοφίας, που πλαισίωναν τον πατριάρχη. (A. P. Kazhdan / Ann Wharton Epstein, «Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αιώνα», ΜΙΕΤ, Αθήνα 1997, σ. 107-108, 110-111)

Πηγή 3

[Ένα παράδειγμα μικρασιάτη μεγαλογαιοκτήμονα]

Ο Φιλάρετος, γιος του Γεωργίου από την Παφλαγονία, συγκαταλεγόταν στους ευγενείς του Πόντου και της Γαλατίας. Ήταν ζάπλουτος και κατείχε πολλά κοπάδια: εξακόσια βόδια, εκατό ζευγάρια βοδιών για όργωμα, οχτακόσια άλογα που έβοσκαν στα λιβάδια του, ογδόντα άλογα και μουλάρια που χρησίμευαν για μεταφορές, δώδεκα χιλιάδες πρόβατα. Ήταν επίσης ιδιοκτήτης σαράντα οκτώ εκτεταμένων αγροκτημάτων (προάστεια) που είχαν καθορισμένα όρια, ήταν ωραία και πολύ μεγάλης αξίας, καθώς από τα υψώματα που βρίσκονταν απέναντι από αυτά ανέβλυζε κάθε φορά μια πηγή που μπορούσε να αρδεύσει βαθιά τα χωράφια που χρειάζονταν πότισμα διέθετε, επίσης, πολλούς υπηρέτες και πάρα πολλά πλούτη. (Βίος αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος (τέλη 8ου αι.), έκδ.Μ.-Η. Fourmy - M. Leroy, Byzantion 9 (1934), σ. 113-115)

Πηγή 4

[Ένα γεύμα σε βυζαντινό αρχοντικό]

Τις περιόδους νηστείας για θρησκευτικούς λόγους τις τηρούσαν με ευλάβεια. Τον υπόλοιπο χρόνο το γεύμα και το δείπνο σ’ ένα ευκατάστατο σπίτι ήταν τελετή με τρεις φάσεις: Πρώτα σέρβιραν ορεκτικά. Συνέχιζαν με ψάρι, που συνοδευόταν συχνά με σάλτσα που λεγόταν γάρος. Κάποια μορφή ψητού κρέατος προβλεπόταν για ποικιλία. Τέλος πρόσφεραν κάποιο γλυκό. Ήταν τόσο μεγάλη η ποικιλία τροφών, ώστε υπήρχε περιθώριο εκλογής για όλα τα γούστα… Γουρουνόπουλο και χοιρομέρι ήταν αγαπητός μεζές στο Βυζάντιο, όπως και σήμερα στην Ελλάδα. Τα πουλερικά συνηθίζονταν βραστά, ψητά ή και στη σχάρα: παπιά και ψάρια καταναλώνονταν πολύ. Συνηθίζονταν επίσης οι σούπες… Πατσάδες πλούτιζαν πολλές φορές το μενού, καθώς και σαλάτες σε μεγάλη ποικιλία. Συμπαθούσαν πολύ το τυρί, όπως και τα φρούτα νωπά ή κομπόστα… Το λάδι το χρησιμοποιούσαν για το μαγείρεμα και έπιναν αρκετό κρασί – το πιο πολύ από τη Χίο. Μια παράσταση σε μωσαϊκό που βρέθηκε στην Αντιόχεια, δίνει τις λεπτομέρειες ενός γεύματος. Είχε αγκινάρες, άσπρη σάλτσα, μπριζόλες χοιρινές, ψάρι, χοιρινό, παπιά, φρούτα, κρασί, καλοβρασμένα αυγά, που τα σέρβιραν σε ωραίες από μπλε σμάλτο αυγοθήκες και τα έτρωγαν με μικρά κουτάλια με μακριά λαβή. (Ταμάρα Ράις, «Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των Βυζαντινών», μτφρ. Φ. Βώρος, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, σ. 225-226)

Πηγή 5 (μικρογραφία χειρογράφου)

Πηγή 6 (μικρογραφία χειρογράφου)

Ας ασχοληθεί η καθεμία/ο καθένας όπως μπορεί με τα παραπάνω. Περιμένω τις απορίες και τις εργασίες σας στα: dtsiorou@yahoo.gr, ktsiorou@gmail.com.
Σας παρακαλώ να επικοινωνήσετε μεταξύ σας (από απόσταση) και να ειδοποιήσετε όσες/όσους μπορείτε.

Σύντομα θα επανέλθω με καινούρια πραγματάκια.   😊😊😊