Νεοελληνική λογοτεχνία Α΄ Γυμνασίου: το ταξίδι

    Στην αρχή του τρίτου τριμήνου της σχολικής χρονιάς που μας πέρασε, ανακεφαλαιώνοντας την ενότητα "Εικόνες της Ελλάδας μέσα από την ποίηση", η οποία εντάχθηκε στο ευρύτερο πλαίσιο της έννοιας του ταξιδιού, θυμηθήκαμε όσα κείμενα (πεζά και ποιητικά) διαβάσαμε, σχολιάσαμε και αναλύσαμε και, τελικά, διατυπώσαμε κάποιες γενικές παρατηρήσεις, ο καθένας ανάλογα με τις προτιμήσεις και τις εντυπώσεις του. Σημείο αναφοράς για την προσέγγιση της έννοιας του ταξιδιού αποτέλεσαν, εκτός των άλλων, δύο αποσπάσματα από το "Βιβλίο της Ανησυχίας" του Φερνάντο Πεσσόα (το πρώτο διαβάστηκε στην αρχή αυτής της ενότητας μαθημάτων και το άλλο στο τέλος). Ολοκληρώνοντας την ανακεφαλαίωση, οι μαθητές κλήθηκαν να γράψουν ένα δικό τους σύντομο κείμενο (πεζό περίπου 200 λέξεων ή ποιητικό) για τη σημασία που έχει για τον καθένα ή για όσα τους φέρνει στο μυαλό η λέξη ταξίδι.

[Στο τέλος της ανάρτησης υπάρχουν οι βασικές ανακεφαλαιωτικές ερωτήσεις-παρατηρήσεις που αξιοποιήθηκαν στο μάθημα].

Αυτά είναι κάποια παραδείγματα της δημιουργικής έκφρασης των μαθητών με θέμα το ταξίδι:

Παίρνω το πλοίο απ' της ψυχής μου τα βάθη

κι όταν γυρίσω, αυτά που θα' χω μάθει

θα είναι πλούτη και δώρα.

Δε βλέπω την ώρα

να ταξιδέψω μακριά

σε αυτό το πουθενά

που λυτρώνει τις ψυχές και γιατρεύει τις πληγές.

Τις σκέψεις μου κάνω πέρα

προχωράω παραπέρα

χωρίς ο νους μου να με διχάζει.

Αυτό το ταξίδι με αγαλλιάζει.

Μην ξεχάσω να πάω εδώ, εκεί, στην άκρη, πέρα

στη διάθεσή μου έχω την κάθε μέρα

το ταξίδι αυτό που λαχταρώ

θα γίνει κάπου που εγώ θα βρω.

Θα είναι κάπου πουθενά

που ο χρόνος δε μετριέται σε λεπτά.

Κάπου με σκόρπιες ακροπόλεις,

νησιά, λιμάνια, Κωνσταντινουπόλεις...

(Παυλίνα Καρλατήρα)

     Ταξίδι σημαίνει εμπειρίες καινούριες, πρωτόγνωρες κουλτούρες, μέρη ανεξερεύνητα, τοπία με βλάστηση πυκνή, χρυσές αμμουδιές, γαλάζιες θάλασσες, αφρισμένα ποτάμια, ψηλά βουνά, ηφαίστεια που διαρρηγνύουν τον γήινο φλοιό, δάση που αγκαλιάζουν την πανίδα και τη χλωρίδα της γης.

     Όταν ταξιδεύω, παρασύρομαι. Το πνεύμα μου “μολύνεται” από το μικρόβιο της απόλαυσης. Όλα τα όργανα του σώματος εκτεθειμένα στις νέες αισθήσεις:

    Τα μάτια είναι τα πρώτα που αντιλαμβάνονται την αλλαγή. Μορφές, σχήματα, φωτεινές ακτίνες, το γκρι και το γαλάζιο του ουρανού. Οι μυρωδιές σαγηνευτικές. Το φρεσκοκομμένο χορτάρι αναδεικνύει τη δροσιά και την αναζωογονητική διάθεση της φύσης. Ο αέρας παρασύρει τη μυρωδιά του ιωδίου και του αλατιού και τη φέρνει στο ανοικτό μου παράθυρο, ώστε να ξυπνήσω ήδη το πρωί μεθυσμένος. Η μυρωδιά από το καλαμαράκι, η τσίκνα του πανηγυριού, “οδυνηρές” αλλά αξεπέραστες.

     Οι ήχοι έχουν τη δική τους σημασία. Εκτεθειμένα τα αυτιά μου στον ήχο των αφρισμένων κυμάτων που αλύπητα χτυπούν τα βράχια, στα γέλια, στις φωνές και στα ουρλιαχτά των παιδιών που παίζουν ανέμελα στην πλατεία, στο βέλασμα των προβάτων, στο μούγκρισμα των αγελάδων, στο τραγούδι του αηδονιού, στο λάλημα του πετεινού, στις ντόπιες μουσικές και στους οργανοπαίκτες, που τριγυρίζουν στα σοκάκια και ξεσηκώνουν τους χορευτές στα πανηγύρια.

     Το σώμα ηρεμεί και χαλαρώνει, αλλά και κουράζεται και ταλαιπωρείται. Όλα αυτά θέλω να τα ξαναζήσω το συντομότερο, γιατί όλα αυτά είναι φυγή και λύτρωση.

(Πολύδωρος Ταμτάμης)

“Ταξίδι”

Όταν το πλοίο σαλπάρει

και σχίζει τα νερά,

όταν το τρένο ξεκινάει

και αναχωρεί για τα βουνά,

όταν το αεροπλάνο πετάει

και προσπερνά τα σύννεφα,

κι όταν ο νους αποφασίζει να πάει

απ' το σταθμό της λογικής

ως το σταθμό της φαντασίας,

μια λέξη θυμάμαι:

ταξίδι, ξεκινάμε!

(Νικολέττα Δραζινάκη)

“Ταξίδι”

Το ταξίδι ξεκινώ

χωρίς σε πλοίο καν να μπω.

Πάω στην έρημο βαρκάδα

ψάχνω θάλασσες να βρω

ψαρεύω τώρα μες την άμμο

φτιάχνω κάστρα στο νερό.

Στον εαυτό μου έχω χαθεί

σ' άλλα μέρη έχω βρεθεί.

(Ευαγγελία Παπουτσή)

“Ταξίδι ζωής”

Το ταξίδι για μένα είναι ζωή,

κάθε μέρα και νύχτα είναι γιορτή,

περπατώντας όλη μέρα στα τοπία,

να δεις που θα με πιάσει και ναυτία!

Το ταξίδι για μένα δεν είναι ο προορισμός,

αλλά η διαδρομή,

τα βουναλάκια που περνώ με δυσκολία,

είναι για άλλους σαν να βλέπουνε ταινία.

Αφού τα είπα όλα αυτά για το ταξίδι,

ήρθε η ώρα να μπω μες στο παιχνίδι.

Τι ωραία στα ταξίδια που περνάς,

δεν σ' αφήνουν και ποτέ σου να γερνάς!!!

(Νεφέλη Πάλλα)

“Ένα ταξίδι χωρίς έξοδα”

Χωρίς συνταξιδιώτη, μόνη μου εγώ

σε μια βιβλιοθήκη, σ' ένα λιμάνι τριγυρνώ.

Με μια λέξη, πάω Μύκονο, Σαντορίνη,

Πάρο, Νάξο, Μυτιλήνη,

ακόμα και Παρίσι, Λονδίνο,

Ρώμη, Μαδρίτη και Πεκίνο.

Με αυτοκίνητο, αεροπλάνο ή πλοίο,

πετάω με θέσεις μόνο για δύο.

Απίθανες σκηνές

εκτυλίσσονται μπροστά μας τώρα,

επιτέλους ήρθε η ώρα,

για ένα ταξίδι μακρινό

χωρίς κανένα προορισμό.

(Ράνια Σαϊνίδου)

“Ταξίδι χωρίς σύνορα”

Είναι ένα ταξίδι που σε πάει μακριά

με πεδιάδες και βουνά να σου κάνουν συντροφιά.

Είναι ένα ταξίδι που σου παίρνει το μυαλό

ω, σε παρακαλώ, πάμε, χρόνε, για χορό.

Πάμε να χορέψουμε ταγκό μέχρι θανάτου

πάνω στην πλάτη ενός τεράστιου δεινοσαύρου.

Πάμε για μια ζεμπεκιά πάνω στα βουνά

να δούμε απ' τη Θήβα τον αγγελιαφόρο να περνά.

Πάμε μια βόλτα κι από τον Κολοκοτρώνη

να δούμε τι σκέφτεται έξω στο μπαλκόνι.

Πάμε και να φάμε με ένα τρελό UFO

γιατί είναι ένα ταξίδι χωρίς κανένα σύνορο.

(Βασίλης Σωνάκης)

“Ταξίδι”

Χωρίς να ξέρω, απλά ρωτώ,

χωρίς καν σημασία,

να πάω ταξίδι αληθινό

ή με τη φαντασία;

Να δω κοιλάδες και βουνά

ποτάμια και λαγκάδια

ή πράγματα ανύπαρκτα

που δεν τα βλέπεις πάντα;

Ρωτώ από δω, ρωτώ από κει,

μα απάντηση καμία.

Να αλλάξω τα ψηλά βουνά

μέσα απ' τη φαντασία;

Λέω να τα κάνω κόκκινα

και τα ποτάμια άσπρα,

μα, σαν το ξανασκέφτομαι,

τα προτιμώ γαλάζια.

Πολλοί με λένε και τρελό

αλλά κι ονειροπόλο...

Μα εγώ γελάω τώρα μ' αυτούς,

δεν δίνω σημασία,

αφού ξέρω τι έχουνε

τους λείπει φαντασία.

(Κωνσταντίνος Τασάκος)

     Ταξίδι για μένα σημαίνει κάτι “αληθινό”, δηλαδή κάτι που πραγματοποιείται στο χώρο και στο χρόνο και που μπορούμε να το ζήσουμε και να το απολαύσουμε. Γι' αυτόν το λόγο, διαφωνώ με κάποιους που λένε ότι γίνεται να ταξιδέψεις με το μυαλό και την ψυχή. Με το μυαλό και την ψυχή μπορείς να σκεφτείς και να φανταστείς όποιο μέρος θέλεις. Αυτό, όμως, παραμένει μια απλή σκέψη, την οποία δεν μπορείς να ζήσεις και να απολαύσεις. Βέβαια, το ταξίδι με το μυαλό μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε και ειρωνικά. Όταν, δηλαδή, κάποιος είναι αφηρημένος, τον ρωτάμε: “Πού ταξιδεύεις πάλι;”

(Φίλιππος Πάνος)

Ταξίδι...

Ταξίδι είναι μια λέξη μέσα στις λέξεις

εγώ πάω ταξίδια κι ας μην ταξιδεύω

κι εσύ, αναγνώστη, μην το γελάς,

ταξίδι είναι αυτό που πας

και διαβάζοντας

και κολυμπώντας

και περπατώντας

και πετώντας, ταξιδεύεις

και το ταξίδι αυτό μπορεί

ούτε τέλος

ούτε αρχή να έχει.

Εγώ σκέφτομαι ταξίδι και ταξιδεύω

το πώς δεν το ξέρω

απλά ταξιδεύω.

(Χριστίνα Παυλίδου)

(Χρήστος Παπανικολάου)

“Ένα ασυνήθιστο ταξίδι”

Ταξίδι σημαίνει ελευθερία

ταξίδι σημαίνει γαλήνη

και τίποτ' άλλο τη χαρά αυτή

δεν σου δίνει.

Ξεφεύγεις από την πόλη

και από τ' αυτοκίνητα

και ταξιδεύεις με πλοία

αργοκίνητα.

Μα δεν πειράζει αυτό

τις καλύτερες στιγμές

να σου δώσει είναι

ικανό.

Θα πας σε ένα νησί

με θάλασσες βαθιές και

παραλίες χρυσές;

Ή θα πας σε μία πόλη

για να αγοράσεις στους φίλους σου

δώρα αν θες;

Ταξίδι δεν σημαίνει πάντα καλοκαίρι

σημαίνει και χειμώνας

που κρύο θα σου φέρει.

Κι αν πας σε χώρα ψυχρή

και μόνος σου μείνεις εκεί,

πάρε ένα διαστημόπλοιο

και φύγε από τη γη.

Ταξίδεψε στο Δία,

στη Σελήνη, σ' ένα αστέρι,

έναν εξωγήινο

κρατώντας απ' τα χέρι.

Και όταν κουραστείς

και θέλεις στο σπίτι σου να μπεις,

αν κοιμηθείς και ονειρευτείς,

θα είσαι εσύ ο νικητής.

(Ειρήνη Σκαβάρα)

“Το πλάνο”

Έχω πολλά σχέδια

γι' αυτό το καλοκαίρι

να δούμε τι θα φέρει

ο προγραμματισμός.

Έχω ένα πλάνο

να πάρω αεροπλάνο

να πάω στο Μιλάνο

να δω έναν πελεκάνο.

Έχω ένα σχέδιο

να πάρω ένα πλοίο

να πάω και στην Ίο,

θα ζήσω μεγαλείο!

Έχω επίσης σχέδιο

να πάρω ένα καῒκι

για τη Θεσσαλονίκη

να δω εκεί τη Νίκη...

(Τίμος Σπηλιώτης)

“Χωρίς τίτλο”

Ταξίδι δεν είναι τίποτα

προχωράς και μένεις

στο ίδιο σημείο, δεν φεύγεις.

Κι όμως, κι αν φύγεις,

δεν φεύγεις, πηγαίνεις.

Ταξίδι δεν είναι ούτε πηγαίνεις

είναι η ανάγκη

να δεις κάτι διαφορετικό

να ανοίξεις το μυαλό σου

να μάθεις κάτι που δεν ήξερες.

Ταξίδι δεν είναι τίποτα,

αλλά είναι τα πάντα...

(Μαργαρίτα Σαρρή)

Οι βασικές ανακεφαλαιωτικές ερωτήσεις-παρατηρήσεις που αξιοποιήθηκαν στο μάθημα:

Α΄ Γυμνασίου/ Νεοελληνική Λογοτεχνία

Ανακεφαλαιώνοντας

“Εικόνες της Ελλάδας μέσα από την ποίηση” και ένα ταξίδι...

Με αφορμή την ενότητα “Εικόνες της Ελλάδας μέσα από την ποίηση”, κάναμε ένα “ταξίδι”:

... Ξεκινήσαμε με ένα απόσπασμα από το “Βιβλίο της Ανησυχίας” του Φερνάντο Πεσσόα για την έννοια του ταξιδιού:

      Να ταξιδέψω; Για να ταξιδέψω φτάνει να υπάρχω: πηγαίνω από μέρα σε μέρα, σαν από σταθμό σε σταθμό στο σιδηρόδρομο του κορμιού μου ή του πεπρωμένου μου, σκυμμένος πάνω από τους δρόμους και τις πλατείες, πάνω από τα πρόσωπα και τις χειρονομίες, πάντα ίδια και πάντα διαφορετικά, όπως τελικά είναι και τα τοπία.

    Εάν φαντάζομαι, βλέπω. Τι παραπάνω κάνω ταξιδεύοντας; [...] Στην πραγματικότητα η άκρη του κόσμου, όπως και η αρχή του, είναι η προσωπική μας σύλληψη του κόσμου. Μέσα μας είναι που τα τοπία έχουν τοπίο. Γι’ αυτό όταν τα φαντάζομαι, τα δημιουργώ. Αν τα δημιουργώ υπάρχουν, και, εφόσον υπάρχουν, τα βλέπω όπως βλέπω και τ’ άλλα. Γιατί να ταξιδέψω; Στη Μαδρίτη, στο Βερολίνο, στην Περσία, στην Κίνα, στον καθένα από τους δύο Πόλους, πού αλλού θα βρισκόμουνα παρά μέσα σε μένα τον ίδιο, με τη δική μου ιδιαιτερότητα και το δικό μου τρόπο να αισθάνομαι.

     Η ζωή είναι αυτό που εμείς την κάνουμε να είναι. Τα ταξίδια είναι οι ταξιδιώτες. Αυτό που βλέπουμε δεν είναι αυτό που βλέπουμε, είναι αυτό που είμαστε.

(Φερνάντο Πεσσόα, “Το βιβλίο της Ανησυχίας”, μτφρ. Άννυ Παπασταύρου, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σ. 78-79)

... Συγκεντρώσαμε τις ιδέες σας για το λογοτεχνικό μας ταξίδι στην Ελλάδα...

... Αναλύσαμε αρχικά:

ένα κείμενο του Τζον Φώουλς:

ένα ποίημα του Γεώργιου Δροσίνη: 

ένα ποίημα του Γιώργου Σεφέρη: 

δύο ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη: 

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης (πότε;_____________), κάναμε και ένα σύντομο ταξίδι στην ελληνική ποίηση διαχρονικά. Θυμάστε κάποιους ποιητές; Θυμάστε τους στίχους που επιλέξατε;

Μιλήσαμε και για ένα άλλο ταξίδι, το ταξίδι αναζήτησης της ευτυχίας ενός ήρωα θεατρικού έργου. Αναλύσαμε μάλιστα και έναν μονόλογό του. Ποιος ήταν αυτός ο ήρωας και ποιος ο συγγραφέας του θεατρικού έργου; Τι θυμάστε κυρίως από αυτό το έργο;

Ολοκληρώσαμε το ταξίδι μας, με την ανάλυση του ποιήματος “Με πλοίο” (στο σχολικό βιβλίο) του Νάνου Βαλαωρίτη, διαβάσαμε μάλιστα και μια πρόσφατη συνέντευξη του ποιητή. Συγκρίναμε το περιεχόμενο αυτού του ποιήματος με ένα δεύτερο απόσπασμα από τον Πεσσόα, κάνοντας έτσι έναν “κύκλο” και επιστρέφοντας στο σημείο από το οποίο ξεκινήσαμε:

    Ήταν ένα αόριστα φθινοπωρινό δειλινό που πήρα το δρόμο γι' αυτό το ταξίδι που δεν έκανα ποτέ. Δεν έφυγα από κανένα λιμάνι γνωστό. Ούτε και τώρα ξέρω ποιο λιμάνι ήταν, γιατί ποτέ μου δεν βρέθηκα εκεί. Σκοπός μάλιστα του ταξιδιού μου ήταν η αναζήτηση λιμανιών ανύπαρκτων... Χωρίς αμφιβολία, διαβάζοντάς με κρίνετε τα λόγια μου παράλογα. Είναι που ποτέ δεν ταξιδέψατε σαν κι εμένα.

    Έφυγα στ' αλήθεια; Δε θα' παιρνα όρκο. Βρέθηκα σ' άλλα μέρη, σ' άλλα λιμάνια, πέρασα από πόλεις που δεν ήταν τούτη δω, μολονότι ούτε αυτή ούτε εκείνες ήταν κάποιες από τις πόλεις του κόσμου. Να σας ορκιστώ πως ήμουν εγώ που έφυγα και όχι το τοπίο, πως ήμουν εγώ που πήγα σ' άλλα μέρη κι όχι αυτά που ήρθαν σε μένα -αυτό δεν μπορώ να το κάνω.

    Ταξίδεψα. Ταξίδεψα στο χρόνο, ασφαλώς, αλλά όχι από τούτη δω την πλευρά του χρόνου, που τον μετράμε με ώρες, μέρες ή μήνες· εγώ ταξίδεψα από την άλλη του πλευρά, εκεί που ο χρόνος δεν γνωρίζει μέτρο. Κυλάει, μα δεν είναι δυνατόν να μετρηθεί.

    Ποιο ήταν το καράβι που πάνω του ταξίδεψα; Το ατμόπλοιο “Όποιο Να' ναι”. Γελάτε. Κι εγώ, κι ίσως μάλιστα μαζί σας. Γιατί ποιος μας το λέει, σ' εσάς και σε μένα, πως δεν γράφω λόγια συμβολικά; Τι σημασία έχει. Σαλπάρισα το δειλινό. Έχω ακόμη στ' αυτιά μου τον μεταλλικό ήχο της άγκυρας που σηκωνόταν.

    Επισκέφθηκα Ευρώπες Νέες και Κωνσταντινουπόλεις διαφορετικές υποδέχτηκαν την ιστιοφόρο είσοδό μου σε Βοσπόρους ψεύτικους. Ρωτάτε αν έφτασα με πανιά στο Βόσπορο. Ναι, όπως σας το λέω, έτσι έγινε: έφυγα μ' ένα ατμόπλοιο που στο λιμάνι έφτασε ιστιοφόρο. Λέτε πως αυτό είναι αδύνατο. Μα γι' αυτό και μου συνέβη.

(Φερνάντο Πεσσόα, Το Βιβλίο της Ανησυχίας, αποσπάσματα από το “Ταξίδι που δεν έγινε ποτέ, 1”, μετάφραση Άννυ Σπυράκου, εκδόσεις Αλεξάνδρεια)

Θυμηθείτε και τα κείμενα που έχουμε επεξεργαστεί στα Αρχαία Ελληνικά. Αναφέρετε δύο από αυτά που, κατά τη γνώμη σας, συνδέονται με ένα ταξίδι.

Τελικά, από όλα τα παραπάνω ταξίδια, ποια ήταν πραγματικά και ποια φανταστικά; Ποια πραγματοποιήθηκαν στο χώρο και ποια στο μυαλό και στην ψυχή;

Παραγωγή λόγου:

Γράψτε ένα δικό σας σύντομο κείμενο (πεζό περίπου 200 λέξεων ή ποιητικό) για τη σημασία που έχει για σας ή για όσα σας φέρνει στο μυαλό η λέξη ταξίδι.