Β΄ Γυμνασίου, Αρχαία Ελληνική Γλώσσα/ Γ΄ Γυμνασίου, Δραματική Ποίηση

Β΄ Γυμνασίου, Αρχαία Ελληνική Γλώσσα

Συγκεντρωμένες ασκήσεις γραμματικής και συντακτικού, οργανωμένες ανά διδακτική ενότητα, μπορείτε να βρείτε στον ιστότοπο "Φιλολογική Γωνιά", τον οποίο επιμελείται ο φιλόλογος Π. Λουπάσης:
http://users.sch.gr/panosloupasis/arxaia_b_gym_askiseis_grammatikis_syntaktikou.htm

Γ΄ Γυμνασίου, Δραματική Ποίηση
Εισαγωγή

Εισαγωγή στη δραματική ποίηση (από την Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, σ. 63-70)

Η δραματική ποίηση (από το δράω-ω=πράττω) αναπαριστάνει και ζωντανεύει ένα γεγονός που εξελίσσεται μπροστά στους θεατές.

Πώς όμως προέκυψαν όλα αυτά; Λέξεις, όροι και ονόματα-κλειδιά:

1. Προέλευση-γένεση δράματος: από τις θρησκευτικές τελετές, τα δρώμενα (ιερές συμβολικές πράξεις), στις οποίες γίνονταν αναπαραστάσεις από τη ζωή των θεών και ειδικά του θεού Διονύσου, που ήταν ο θεός της βλάστησης, της γονιμότητας, του κρασιού. Οι πιστοί μεταμφιέζονταν σε σατύρους (ζωόμορφους ακολούθους του Διονύσου) και λάτρευαν το θεό σε κατάσταση ιερής μανίας (έκσταση, ενθουσιασμός).

2. Διθύραμβος: αυτοσχέδιο, θρησκευτικό και λατρευτικό άσμα που τραγουδούσε ο ιερός θίασος των πιστών του Διονύσου, χορεύοντας με συνοδεία αυλού γύρω από το βωμό του θεού. Ο ύμνος πιθανόν περιείχε και μία αφήγηση σχετική με τη ζωή και τα παθήματα του Διονύσου, την οποία αναλάμβανε ο πρώτος των χορευτών, ο εξάρχων. Τον κύκλιο χορό (ονομαζόταν έτσι επειδή εκτελούσε το διθύραμβο κυκλικά) αποτελούσαν 50 άτομα, μεταμφιεσμένα ίσως σε τράγους.

3. Τα είδη του δράματος είναι τρία: η τραγωδία, η κωμωδία και το σατυρικό δράμα.

4. Αρίων (ποιητής και μουσικός από τη Μήθυμνα της Λέσβου - 6ος αι. π.Χ.): στην αυλή του τύραννου Περίανδρου στην Κόρινθο, πρώτος αυτός συνέθεσε διθύραμβο με λυρική μορφή και αφηγηματικό περιεχόμενο και παρουσίασε τους χορευτές μεταμφιεσμένους σε σατύρους, δηλαδή με χαρακτηριστικά τράγων (γι΄ αυτό χαρακτηρίστηκε ευρετής του τραγικού τρόπου). Αυτοί οι τραγόμορφοι τραγουδιστές ονομάζονταν τραγωδοί (τράγων ωδή= άσμα χορού που είναι μεταμφιεσμένος σε σατύρους).

5. Θέσπης (ποιητής από την Ικαρία, το σημερινό Διόνυσο της Αττικής – μέσα 6ου αι. π.Χ. : ως κορυφαίος του χορού στάθηκε απέναντι από το Χορό και συνδιαλέχθηκε με αυτόν σε άλλο μέτρο από αυτό του διθυράμβου. Αντί, δηλαδή, να τραγουδά, άρχισε να απαγγέλλει στίχους, να αφηγείται μια ιστορία, συνδυάζοντας έτσι το επικό στοιχείο (λόγος) με το λυρικό (μουσική). Στη θέση του εξάρχοντος ο Θέσπης εισήγαγε άλλο πρόσωπο, τον υποκριτή (από το υποκρίνομαι=αποκρίνομαι=απαντώ) [→ 1^ος υποκριτής]

Η πρώτη επίσημη “διδασκαλία” (παράσταση) τραγωδίας έγινε από το Θέσπη το 534 π.Χ. στα Μεγάλα Διονύσια, την εποχή που την Αθήνα κυβερνούσε ο τύραννος Πεισίστρατος, ο οποίος ενίσχυσε τη λατρεία του Διονύσου.

6. Θρησκευτικός χαρακτήρας της τραγωδίας: η τραγωδία “διδάσκεται” κατά τις εορτές του θεού Διονύσου, σε ιερό χώρο, όπου την τιμητική θέση έχει ο ιερέας του Διονύσου. Οι νικητές των δραματικών αγώνων στέφονταν με κισσό, το ιερό φυτό του Διονύσου.

7. Συνθήκες ανάπτυξης της τραγωδίας: Η μεγάλη ακμή σημειώνεται την εποχή του Περικλή, μετά τους Περσικούς Πολέμους, όταν στην Αθήνα το πολίτευμα είναι δημοκρατικό. Στη δημοκρατική Αθήνα, που διαθέτει μεγάλη δύναμη και δόξα και αποτελεί σπουδαίο πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο, οι πολίτες συμμετέχουν στην Εκκλησία του Δήμου και αναπτύσσουν το διάλογο, σε κλίμα ελευθερίας, ισοτιμίας και ισηγορίας. Δημοκρατία και τραγωδία στηρίζονται στο διάλογο.

8. Περιεχόμενο- θεματική της τραγωδίας: Αρχικά ήταν ιστορίες από τη ζωή και τις περιπέτειες του Διονύσου. Αργότερα οι τραγικοί ποιητές αντλούσαν τα θέματά τους από την ανεξάντλητη πηγή των μύθων και, μάλιστα, από τους τρεις μυθολογικούς κύκλους: Αργοναυτικό, Θηβαϊκό, Τρωικό (εξαιρέσεις: οι τραγωδίες “Πέρσαι” του Αισχύλου και “Βάκχαι” του Ευρυπίδη). Οι μύθοι ήταν γνωστοί στον κόσμο και αναφέρονταν σε σπουδαία πρόσωπα της παράδοσης, που ήταν οι τραγικοί ήρωες (βρίσκονταν σε δίλημμα σχετικά με το τι να πράξουν). Οι μύθοι όμως επιλέγονταν και για να σχολιαστούν σύγχρονα γεγονότα. Ηθικό υπόβαθρο της τραγωδίας αποτελεί το σχήμα: ύβρις (η υπεροπτική συμπεριφορά που πηγάζει από τη συναίσθηση της υπερβολικής δύναμης) -άτη (θεϊκή δύναμη που τυφλώνει τους ανθρώπους και τους οδηγεί στην καταστροφή) -δίκη (θεία δικαιοσύνη). Από την ύβρη προκαλείται η τίσις (θεϊκή τιμωρία). Τα μεγάλα ζητήματα του πολέμου, της ειρήνης, της δικαιοσύνης, της φιλοπατρίας βρίσκονται συχνά στις τραγωδίες.

9. Διεξαγωγή δραματικών αγώνων (διαγωνισμός τραγικών ποιητών) στις γιορτές του Διονύσου:

• Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια (δραματικοί αγώνες• Μικρά ή κατ’αγρούς Διονύσια (μόνο επαναλήψεις έργων) • Λήναια (τραγικοί και κωμικοί αγώνες) • Ανθεστήρια (αρχικά δεν διδάσκονταν δράματα, αργότερα προστέθηκαν και δραματικοί αγώνες)

10. Η διοργάνωση των αγώνων ήταν κρατική υπόθεση και την αναλάμβανε ο “Επώνυμος Άρχων”. Η διοργάνωση περιλάμβανε:

• Επιλογή ποιητών από τον επώνυμο άρχοντα (3 ποιητές διαγωνίζονταν με μια τετραλογία ο καθένας, δηλαδή με 3 τραγωδίες και 1 σατυρικό δράμα) και υπόδειξη του χορηγού
• Επιλογή των χορηγών, πλούσιων πολιτών που αναλάμβαναν τα έξοδα της παράστασης για το Χορό, το χοροδιδάσκαλο, τον αυλητή και τη σκευή (=μάσκες και ενδυμασία)
• Επιλογή 10 κριτών με κλήρωση (1 κριτής από κάθε φυλή)
• Διοργάνωση του προαγώνος στο Ωδείο (στεγασμένο θέατρο), στον οποίο ο ποιητής παρουσίαζε τους χορευτές και τους υποκριτές χωρίς προσωπείο
• Απονομή από την Εκκλησία του Δήμου των βραβείων (στέφανος κισσού) σε ποιητές (πρωτεια, δευτερεια, τριτεια) και χορηγούς (χάλκινος τρίπους). Αναγραφή των ονομάτων των νικητών σε πλάκες (διδασκαλίαι) και κατάθεση στο δημόσιο αρχείο

Οι δραματικοί αγώνες διαρκούσαν τρεις μέρες. Το κοινό αποτελούσαν άντρες και γυναίκες, που χειροκροτούσαν αλλά και αποδοκίμαζαν. Επειδή οι Αθηναίοι θεωρούσαν το θέατρο μέγιστο μάθημα παιδείας και δημοκρατίας, από την εποχή του Περικλή παρείχαν στους άπορους πολίτες χρηματικό βοήθημα (τα θεωρικά) για να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις.

Εισαγωγή στη δραματική ποίηση (από την Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, σ. 70-71)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ΕΙΔΗ Αρχαίας Ελληνικής Ποίησης

ΠΟΙΗΣΗ

Έπος Λυρική Ποίηση

Χορική ποίηση

διθύραμβος

Δραματική ποίηση

Τραγωδία Κωμωδία

Σατυρικό δράμα

Τα μέρη του θεάτρου:

Κυρίως θέατρο ή κοίλον: ημικύκλιο στην πλαγιά ενός λόφου, όπου κάθονταν οι θεατές. Εδώλια= οι θέσεις των θεατών, που χωρίζονταν οριζόντια από τα διαζώματα (οριζόντιοι διάδρομοι) και κάθετα με κλίμακες (σκάλες). Κερκίδες = τα τμήματα των εδωλίων ανάμεσα στις κλίμακες.

Ορχήστρα: κυκλικός ή ημικυκλικός επίπεδος χώρος, όπου βρισκόταν ο Χορός. Στο μέσο της υπήρχε ο βωμός του Διονύσου (θυμέλη)

Σκηνή: ξύλινη και ορθογώνια κατασκευή, όπου μεταμφιέζονταν οι υποκριτές. Την χρησιμοποιούσαν και ως αποθήκη. Η πρόσοψη της σκηνής απεικόνιζε ανάκτορο ή ναό, με τρεις θύρες.

Μπροστά της υπερυψωμένος χώρος όπου στέκονταν οι υποκριτές (λογείο), πίσω τους τα σκηνικά και πιο ψηλά εξέδρα (θεολογείο) για την εμφάνιση των θεών.

Στα πλαϊνά βρίσκονται οι πάροδοι, διάδρομοι από όπου έμπαιναν στην ορχήστρα ο Χορός και οι υποκριτές που έρχονταν έξω από τα κτίσματα/ανάκτορα. (δεξιά πάροδος =πόλη ή λιμάνι / αριστερή πάροδος =αγρός/ ύπαιθρος, άλλη πόλη)

Μηχανήματα:

• το εκκύκλημα (δάπεδο με τροχούς, όπου παρουσιάζονταν τα ομοιώματα των νεκρών)
• οι περίακτοι (ξύλινοι στύλοι για εναλλαγή σκηνικού)
• το αιώρημα (σαν γερανός που έφερνε τους θεούς)
• Βροντείον ή κεραυνοσκοπείον (μίμηση του ήχου της βροντής κα αστραπής)

Συντελεστές παράστασης

Χορός: αναπόσπαστο στοιχείο του δράματος. Αρχικά 50 άτομα, ο Αισχύλος τους μειώνει σε 12, ο Σοφοκλής τους αυξάνει σε 15. Ο Χορός μπαίνει από τη δεξιά πάροδο με επικεφαλής τον αυλητή. Είναι ντυμένος απλούστερα από τους υποκριτές, μόνο ο κορυφαίος διαλέγεται με τους υποκριτές και αντιπροσωπεύει την κοινή γνώμη. Αποτελείται συνήθως από γυναίκες ή γέροντες.

Υποκριτές: αρχικά ήταν ένας, ο Αισχύλος τους έκανε δύο και ο Σοφοκλής τρεις. Ήταν άντρες, επαγγελματίες. Όλα τα πρόσωπα-ακόμα και τα γυναικεία- τα υποδύονταν οι τρεις υποκριτές (τα παιδιά ήταν βουβοί ρόλοι). Φορούσαν προσωπεία (μάσκες), ήταν ντυμένοι με πολυτέλεια και γενικά η εμφάνισή τους είχε μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα.

Ο ποιητής : δημιουργός, σεναριογράφος, σκηνοθέτης, γενικά: οργάνωση όλου του έργου.

Γ΄ Γυμνασίου/ Δραματική ποίηση (Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, σ. 72-74)

1. Στη σ. 72 δίνεται ο κλασικός ορισμός της τραγωδίας από τον Αριστοτέλη, όπως τον διατύπωσε στο έργο του Περί Ποιητικής. Προσοχή στους όρους:

έλεος (ο): ο οίκτος, η συμπάθεια του θεατή προς τον πάσχοντα ήρωα

φόβος (του θεατή): μήπως βρεθεί σε παρόμοια θέση

κάθαρση: λύτρωση, εξαγνισμός, πνευματική και ηθική βελτίωση

2. Να συµπληρώσετε τα κενά µε τις παρακάτω λέξεις ή συνεκφορές, αφού τις τοποθετήσετε στο σωστό τύπο. Θα προκύψει έτσι η μετάφραση-ερμηνεία του ορισμού της τραγωδίας από τον Αριστοτέλη:

ηδυσµένος λόγος, κάθαρση, αποµίµηση, συµµετέχω, Μοίρα, λυτρώνοµαι, τέλειος, δράση, τραγικός ήρωας, συµπάσχω, έλεος (ο),µέγεθος, απαγγελία, φόβος, λογική, δρώµενα, συντρίβοµαι

Σύµφωνα µε τον ορισµό του Αριστοτέλη, η τραγωδία είναι ______________ µιας σοβαρής και αξιόλογης πράξης. Η πράξη αυτή θεωρείται ___________, γιατί έχει αρχή, µέση και τέλος. Το _____________ αυτής της πράξης είναι τέτοιο, ώστε να το συγκρατεί ο θεατής στο νου του, ενώ η αναπαράστασή της στη σκηνή γίνεται µε _______________ ________________, µε ρυθµό δηλαδή, µε αρµονία και µελωδία που τοποθετούνται από τον ποιητή εκεί που ταιριάζει το καθένα. Χαρακτηριστικό γνώρισµα της τραγωδίας είναι η _____________ και όχι η _________________ και σκοπός της είναι να οδηγήσει το θεατή στην __________________ µέσα από τον ____________ και το ______________ που είναι, σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη, η χαρακτηριστική ευχαρίστηση που προκαλεί η τραγωδία. Οι θεατές ____________ µε τη _____________ και το συναίσθηµα στα ________________, γι΄ αυτό και ______________ µε τους ήρωες οι οποίοι συγκρούονται µε τη ________________ εξαιτίας κάποιου λάθους και __________. Στο τέλος οι θεατές ________________, ανακουφίζονται δηλαδή και ηρεµούν ψυχικά, γιατί διαπιστώνουν την ηθική νίκη του _______________ _________ ή την αποκατάσταση της ηθικής τάξης.

3. Τα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας (έχουν σχέση με την έκταση του έργου):

α) Διαλογικά-επικά (διάλογος, αφήγηση): πρόλογος, επεισόδια, έξοδος

β) Λυρικά-χορικά (με συνοδεία μουσικής και χορού): πάροδος, στάσιμα, αλλά και: μονωδίες, διωδίες, κομμοί

Θυμηθείτε σύντομα:

πρόλογος	Αρχή του έργου, ο πρώτος λόγος του υποκριτή (μονόλογος, διάλογος ή και τα δύο
επεισόδια	Τα διαλογικά μέρη (από 2 έως 5), αντίστοιχα με τις σημερινές πράξεις
έξοδος	Λύση της τραγωδίας, το τελευταίο διαλογικό μέρος
πάροδος	Το πρώτο άσμα του χορού (κατά την είσοδό του) μετά τον πρόλογο
στάσιμα	Τα άσματα του χορού μετά τα επεισόδια, συνοδεύονταν από χορευτικές κινήσεις
μονωδίες	Άσματα που ψάλλονταν από έναν υποκριτή
διωδίες	Άσματα που ψάλλονταν από δύο υποκριτές
κομμοί	Θρηνητικά άσματα που έψαλλαν ο χορός και ένας ή δύο υποκριτές

4. Τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας (έχουν σχέση με την ανάλυση και την ποιότητα του έργου):

μύθος, ήθος, λέξις, διάνοια, μέλος, όψις

Αντιστοιχίστε τους όρους με τις σημασίες τους:

α. μύθος	Ιδέες, σκέψεις, επιχειρηματολογία των προσώπων (συνήθως με διαχρονικό χαρακτήρα)
β. ήθος	Μελωδία, μουσική επένδυση των λυρικών μερών, συνοδεία με όργανα
γ. λέξις	Σκηνογραφία και σκευή (ενδυμασία, προσωπεία, κόθορνοι)
δ. διάνοια	Πλοκή, υπόθεση, σενάριο της τραγωδίας
ε. μέλος	Χαρακτήρας των ηρώων, ποιόν της συμπεριφοράς τους
στ. όψις	Γλώσσα, εκφραστικά μέσα, ύφος, σχήματα λόγου

5. Να θυμάστε επίσης τους όρους: περιπέτεια, αναγνώριση, τραγική ειρωνεία, οι οποίοι εξασφαλίζουν τη δραματικότητα του μύθου.

Τι μπορεί να σημαίνουν;

Όταν ο θεατή γνωρίζει την αλήθεια, ενώ τα πρόσωπα της τραγωδίας την αγνοούν, έχουμε ______ _____________________.

Όταν αποκαλύπεται η συγγενική σχέση μεταξύ δύο προσώπων και υποστηρίζεται με τεκμήρια, έχουμε ______________ . Γενικά, πρόκειται για τη μετάβαση από την άγνοια στη γνώση.

Η μεταστροφή της τύχης των ηρώων, συνήθως από την ευτυχία στη δυστυχία, ονομάζεται ______________ .

6. Για τον Ευριπίδη: βλ. το ποίημα του Γ. Σεφέρη “Ευριπίδης Αθηναίος” (σ. 8)

Γενικά για το έργο του, ας σημειώσουμε:

-διάχυτη ατμόσφαιρα απογοήτευσης και πικρίας

-ευαισθησία στα αιτήματα της εποχής του

-οι τραγικοί ήρωές του βρίσκονται πιο κοντά στο θεατή από όσο οι ήρωες των άλλων ποιητών

-υποβάλλει όλους, ακόμα και τους θεούς, σε αυστηρή κριτική

-συνδυάζει το πάθος με την επεξεργασμένη συζήτηση των θεμάτων

-ερευνά την ανθρώπινη ψυχολογία

-ο υπερφυσικός παράγοντας παρεμβαίνει για τη λύση της πλοκής (“απο μηχανης θεος”)

-χαρακτηρισμοί: “ο τραγικωτατος των ποιητων”, “απο σκηνης φιλοσοφος”