Μια Κυριακή στα βυζαντινά εκθέματα του Μουσείου Μπενάκη

Το πρωί της Κυριακής 20 Δεκεμβρίου 2015, με 15 μαθήτριες και μαθητές του Β6, βρεθήκαμε στο Μουσείο Μπενάκη, για να περιηγηθούμε στο βυζαντινό τμήμα της συλλογής του. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας εξερευνήσαμε τον κόσμο του Βυζαντίου, αναζητώντας και δίνοντας απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα, έχοντας ως οδηγό μας και το παρακάτω σύντομο φυλλάδιο που συντάχθηκε για τον συγκεκριμένο σκοπό.

__________________________________________________________

Τι ξέρουμε για τη ζωή των ανθρώπων στο Βυζάντιο;

1. Ξεκινάμε από μια προσωπογραφία (πορτρέτο) άνδρα από την Αίγυπτο. Πότε χρονολογείται; Τα χαρακτηριστικά του προσώπου σας φέρνουν στο μυαλό κάτι άλλο; Τι;

Η τεχνική με την οποία έχει δημιουργηθεί η εικόνα ονομάζεται «εγκαυστική». Τι μπορεί να σημαίνει;

2. Υπάρχουν «πορτρέτα» πάνω σε άλλο υλικό; Τι σας θυμίζουν;

3. Πολλά εκθέματα της πρώτης αίθουσας προέρχονται από την Αίγυπτο. Από εκεί σώζονται αντικείμενα από υλικά που δύσκολα διατηρούνται (π.χ. ύφασμα, ξύλο). Έχετε κάποια εξήγηση γι’ αυτό;

4. Στην αίθουσα εκτίθενται πολλά κοσμήματα. Υπάρχουν κάποια που σας κάνουν μεγαλύτερη εντύπωση; Γιατί;

Προσέξτε:

-τα διάφορα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασμένα

-το μέγεθος

-τη διακόσμησή τους

Σε σχέση με τα σημερινά κοσμήματα, πώς σας φαίνονται;

5. Εδώ βρίσκουμε επίσης πολλά αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Είναι σαν να μας δέχονται σε ένα βυζαντινό σπίτι…. Προσέχουμε πάλι και διακρίνουμε:

-το είδος των αντικειμένων (σε τι χρησίμευαν;)

-το υλικό κατασκευής τους

-τη διακόσμησή τους

Μπορούμε να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα για το επίπεδο ζωής των ανθρώπων που χρησιμοποιούσαν αυτά τα αντικείμενα;

Ανάμεσα σε αυτά τα αντικείμενα υπάρχουν και: πιάτα, κουτάλια, ένα ενδιαφέρον «κουβαδάκι» (ας το περιγράψουμε) και, βέβαια, πολλά φωτιστικά… , δηλαδή λυχνάρια.

Υπάρχουν άλλα αντικείμενα που θεωρείτε σημαντικά; Ποια είναι αυτά; Γιατί;

Εντοπίζετε στα αντικείμενα αυτά στοιχεία που σας θυμίζουν την αρχαιότητα; Πού; Ποια εξήγηση δίνετε σε αυτό;

6. Τα αντικείμενα στις επόμενες αίθουσες χρονολογούνται μετά το 843. Προσδιορίζουμε και σχολιάζουμε το γεγονός με το οποίο συνδέεται η συγκεκριμένη χρονολογία.

Εδώ, λοιπόν, εκτίθενται ψηφιδωτά, αντικείμενα μικροτεχνίας (π.χ. ανάγλυφα πλακίδια) και, βέβαια, χειρόγραφα με εντυπωσιακές μικρογραφίες. Τα παρατηρούμε προσεκτικά, ανιχνεύοντας:

-είδος αντικειμένου

-υλικό

-διακόσμηση

7. Κι άλλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης…, κυρίως πιάτα. Πώς ήταν;

-υλικό

-σχήματα

-τεχνικές διακόσμησης

-διακοσμητικά θέματα

Τι ήταν, άραγε, η «εφυάλωση»;

Σας λέει κάτι η λέξη «γάρος»;

Εδώ βρίσκουμε και μια εικόνα, που μας δίνει πολλές πληροφορίες για τα σκεύη και τα έπιπλα του σπιτιού. Μήπως η σκηνή σας είναι γνωστή;

8. Ψάχνοντας θα βρούμε και ένα αργυρόβουλλο. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό και με ποιο πρόσωπο συνδέεται;

9. Αν παρατηρήσουμε τις εικόνες, θα βρούμε κάποια θέματα/πρόσωπα που κυριαρχούν, όπως…..

10. Στην τελευταία αίθουσα συναντάμε έργα μεταβυζαντινής τέχνης, κυρίως εικόνες. Τι σημαίνει «μεταβυζαντινός»; Από ποιες, κυρίως, περιοχές προέρχονται αυτά τα αντικείμενα και γιατί;

Ας προσπαθήσουμε να διαβάσουμε τι γράφουν οι εικόνες, εκτός από τα ονόματα των αγίων προσώπων και των σκηνών. Τι άλλο υπάρχει;

Μέσα σε όλα, υπάρχουν και δύο πίνακες ενός πολύ διάσημου σε όλο τον κόσμο έλληνα ζωγράφου, που προέρχεται από αυτό το περιβάλλον. Βρείτε τα έργα του και παρατηρήστε τα πολύ ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της τεχνοτροπίας του καλλιτέχνη!

Παρουσιάστε σύντομα (π. 80-100 λέξεις) τις εντυπώσεις σας από την επίσκεψη, σχολιάζοντας ό,τι θεωρήσατε αξιοσημείωτο.

Η Βυζαντινή τέχνη στο Μουσείο Μπενάκη (http://www.benaki.gr/index.asp?id=1010102&lang=gr)

Η Βυζαντινή Συλλογή του Μουσείου Μπενάκη αποτελεί το συνδετικό κρίκο των ενοτήτων που εικονογραφούν το πέρασμα από τον Ελληνισμό της αρχαιότητας στο νεότερο Ελληνισμό. Η συλλογή, χωρίς να καλύπτει όλες τις τάσεις και τα ρεύματα που αναπτύχθηκαν στη χιλιόχρονη πορεία του Βυζαντίου, διαθέτει ωστόσο εξαιρετική ποικιλία και χωρίζεται σε δύο ενότητες.

Η πρώτη περιλαμβάνει έργα μικροτεχνίας, χάλκινα και αργυρά σκεύη εκκλησιαστικής ή καθημερινής χρήσης, δημιουργίες μικρογλυπτικής και χυμευτικής, κεραμική, χειρόγραφα κτλ., μοναδικά για την τέχνη και την ποιότητα της κατασκευής τους. Τη δεύτερη ενότητα απαρτίζουν οι γνωστές βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες, μέσα από τις οποίες μπορούν να ανιχνευτούν οι δρόμοι και οι αναζητήσεις των ζωγράφων από τη βυζαντινή περίοδο και την παλαιολόγεια αναγέννηση στα κρητικά εργαστήρια και την καλλιτεχνική παραγωγή του Αγίου Όρους ως τις απαρχές της νεοελληνικής ζωγραφικής.

Από την πρώιμη περίοδο, από τον 4ο ως τον 7ο αιώνα, πολυάριθμα οικιακά σκεύη ανασυνθέτουν την εικόνα του νοικοκυριού της Ύστερης Αρχαιότητας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πλούσια ενότητα των φωτιστικών, με λυχνάρια και πολυκάνδηλα κεραμικά ή χάλκινα.

Στα πολυάριθμα ασημένια πιάτα που χρονολογούνται από τα τέλη του 6ου και τις αρχές του 7ου αιώνα, διατηρείται ζωντανή η ελληνορωμαϊκή παράδοση τόσο στο θεματολόγιο, όσο και στην απόδοση της ανθρώπινης μορφής. Αναλόγως οι κεραμικοί δίσκοι του Μουσείου παρουσιάζουν ενδιαφέρουσα θεματική ποικιλία.
Πολλά τα λειτουργικά εκκλησιαστικά σκεύη της πρώιμης περιόδου, θυμιατήρια και άγια ποτήρια, όπως και άλλες ενότητες αντικειμένων, μίτρες, εργαλεία, όργανα μετρήσεων κτλ., που φωτίζουν την οικονομία, τις τέχνες και το επίπεδο των επιστημών.

Γοητευτικό για τον επισκέπτη το βυζαντινό κόσμημα, συνεχίζει ρωμαϊκές φόρμες και τεχνικές: χρυσά περιδέραια και σκουλαρίκια, στολισμένα με ζαφείρια, αμέθυστους, σμαράγδια και μαργαριτάρια, καθώς επίσης περίτεχνα βραχιόλια και δαχτυλίδια με χριστιανικά σύμβολα.

Την πλουσιότατη μικροτεχνία του 9ου και 10ου αιώνα αντιπροσωπεύουν πολυάριθμοι σταυροί- λειψανοθήκες, φυλακτά και εικονίδια από στεατίτη.
Στα εκκλησιαστικά σκεύη της Μέσης και Ύστερης βυζαντινής περιόδου ανήκουν ορισμένα θαυμάσια θυμιατήρια και σταυροί λιτανείας.
Αξίζει τέλος να μνημονευθούν οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες του Μουσείου Μπενάκη ως μερικά από τα πιο γνωστά και αγαπητά αντικείμενα των συλλογών του.