Ιανουάριος-Μάρτιος 2016: πέντε Σαββατοκύριακα, τρεις θεατρικές παραστάσεις και μια κινηματογραφική ταινία (IΙ)

ΙΙ. Γλώσσα, Λογοτεχνία και Θέατρο – Ένα δημοτικό τραγούδι, ένα θεατρικό έργο, η ποίηση του Γ. Ρίτσου και μια ενδιαφέρουσα σκηνική σύνθεση

 

[Στο πρώτο τρίμηνο του 2016, με μαθητές και μαθήτριες των τμημάτων Β6, Γ2, Γ5 και Γ6 είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε μία κινηματογραφική ταινία και τρεις θεατρικές παραστάσεις, οι οποίες με ποικίλους τρόπους αξιοποιήθηκαν πριν ή/και μετά την παρακολούθησή τους στην τάξη, στο πλαίσιο των μαθημάτων της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας και με αφορμή την επικαιρότητα αλλά και τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα των μαθητών.]

Δεύτερη επιλογή: Μια παράσταση εμπνευσμένη από την παραλογή “Του γιοφυριού της Άρτας”, την οποία παρακολουθήσαμε με 20 μαθήτριες και μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου (Γ2, Γ4, Γ5, Γ6) το Σάββατο 23 Ιανουαρίου στο “Σύγχρονο Θέατρο”, έδωσε αφορμή να προσεγγίσουμε πιο ολοκληρωμένα το δημοτικό τραγούδι που είχαμε αναλύσει στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Ενδεικτικές ως προς αυτό είναι οι σχετικές παρατηρήσεις των μαθητών (βλ. παρακάτω)

                                                                                                                                (Ειρήνη Σκαβάρα/Γ5)

Εδώ ένα μέρος του υλικού που δόθηκε ως εισαγωγή στην παράσταση:

Σάββατο 23 Ιανουαρίου 2016, «Το γεφύρι της Άρτας- ἐπί τοῡ μύθου σύνθεσις»

α. Για την παράσταση:

Με αφορμή το γνωστό δημοτικό τραγούδι, το ομώνυμο θεατρικό του Γ. Θεοτοκά και το “Ένα σκυλί μέσα στη νύχτα” του Γ. Ρίτσου, οι θεατρικοί Οργανισμοί “Ευτοπία” και “Έβδομη Θύρα” παρουσιάζουν, σε συμπαραγωγή με το Σύγχρονο Θέατρο, την παράσταση “Το γεφύρι της Άρτας- ἐπί τοῡ μύθου σύνθεσις”, η οποία προσπαθεί να "γεφυρώσει" έναν πανάρχαιο μύθο με τη σύγχρονη πραγματικότητα “μέσα από τα όνειρα”, σύμφωνα με τη σκηνοθέτιδα Ίριδα Χατζηαντωνίου. “Ένιωσα ότι με ενδιέφερε πολύ το πρόσωπο του Πρωτομάστορα και η αδιευκρίνιστη, σκοτεινή πορεία του μέσα στο δημοτικό ποίημα . Πώς έφτασε να θυσιάσει ό,τι πιο πολύ αγαπούσε; Τι απέγινε με αυτόν; Ο πυρήνας είναι αυτός ο κατεστραμμένος κόσμος, μέσα από τα μάτια του, οι μορφές μέσα στο μυαλό του”, αναφέρει η ίδια (http://www.culturenow.gr/44389/iris-xatzhantwnioy-o-mythos-toso-dynatos-kai-toso-yparktos-toy-daneizeis-thn-psyxh-soy ).

Έξι πρόσωπα ταξιδεύουν μέσα στον χρόνο και συναντούν ξανά και ξανά τον σκοτεινό θρύλο του “Γεφυριού της Άρτας”. Σε ένα ονειρικό τοπίο, όπου οι πραγματικότητες όλο και γλιστρούν η μία μέσα στην άλλη, τα πρόσωπα αυτά, άλλοτε φευγαλέα, άλλοτε τρυφερά και κάποτε βίαια, συνδέονται βαθιά το ένα με το άλλο. Είναι η ιστορία για τον αγώνα του ανθρώπου να κερδίσει τη ζωή του, να τιθασεύσει τη φύση και τον εαυτό του. Ένας αγώνας επίμονος, πολλές φορές απελπισμένος, άνισος, γεμάτος τραγικότητα και διαψεύσεις... η μάχη, η σύγκρουση του κοινωνικού με το ατομικό, η αναζήτηση της προσωπικής αυτάρκειας και πληρότητας μέσα στη συλλογικότητα, αλλά και οι προσωπικοί δαίμονες του καθενός.

β. Για τον συνδυασμό των έργων του Θεοτοκά και του Ρίτσου με το δημοτικό τραγούδι:

Ο Ν. Ξένιος, στην κριτική του με τίτλο “Στα πονεμένα σπλάχνα του γεφυριού”, γράφει για τη συμβολή των έργων του Θεοτοκά και του Ρίτσου στην παράσταση:

«Το γεφύρι της Άρτας», που έγραψε ο Γιώργος Θεοτοκάς το 1942, παρουσιάζει το στοίχειωμα του γεφυριού ως άφευκτη αναγκαιότητα. Η συλλογική συνείδηση συνωμοτεί, απαλείφοντας την ανδρική ενοχή για το αποτρόπαιο, αλλά και θεάρεστο παράλληλα, έργο εξόντωσης του στοιχειού του «μπαμπέσικου» ποταμιού και διάνοιξης οδού ελευθερίας: “Τι να σου κάμω γυναίκα ερημοσκότεινη; Ποιος να σε σώσει από την άραχλη τη μοίρα σου; Δε φταίει κανείς, χαντακωμένη ψυχή! Εμπρός! Άντε να τελειώνουμε! Να λευτερωθούμε! Άντε να σωθούμε! Εμπρός! Να λύσουμε τα μάγια! Να πνίξουμε τη βασκανιά! Να ξαναγίνουμε άνθρωποι! Εμπρός! Τον πηλό! Τον ασβέστη! Το μυστρί!”

Ο Γιάννης Ρίτσος είναι ο τρίτος θεμέλιος λίθος οικοδόμησης της παράστασης. Στην ποίηση του Ρίτσου το κορμί είναι ακρογωνιαίος λίθος ενός φαντασιακού οικοδομήματος λυρισμού. Τα υλικά του είναι αδρά, λίθινα: “Οι πέτρες μουσκεύουν στο φως και στη μνήμη. Ένας βάζει μια πέτρα για προσκέφαλο. Άλλος, πριν κολυμπήσει, αφήνει τα ρούχα του κάτω από μια πέτρα μην του τα πάρει ο αέρας. Άλλος έχει μια πέτρα για σκαμνί του ή για σημάδι στο χωράφι του, στο κοιμητήρι, στο μαντρί, στο δάσος. Αργά, μετά το λιόγερμα, γυρίζοντας σπίτι σου, όποια πέτρα απ’ τ’ ακρογιάλι αν ακουμπήσεις στο τραπέζι σου είναι ένα αγαλμάτιο -μια μικρή Νίκη ή το σκυλί της Άρτεμης.”

Ο σκύλος, προσωποποίηση της καρτερίας και πρόσωπο ο ίδιος, εμφανίζεται ξανά και ξανά στο έργο του ποιητή ως μάρτυρας των πεπραγμένων των ανθρώπων («Ένα σκυλί μέσα στη νύχτα»): “Δὲν τὸ συνάντησες λοιπὸν ἐκεῖνο τὸ σκυλί; / μὲ τρίχωμα πάλι στιλπνό, ζωντανεμένο, / μεταφέροντας τὴν εἰκόνα τοῦ Κυρίου του μέσα στὰ μάτια του, / προβάλλοντας τὴν εἰκόνα τοῦ Κυρίου του πάνω στὰ πράγματα, ἀ ν α γ ν ω ρ ί ζ ο ν τ ά ς -Τον, / στὶς πέτρες, στὶς κλεισμένες πόρτες, στὰ παράθυρα, στὰ φύλλα, / στὰ βήματα τῶν βραδυνῶν περιπατητῶν, ποὺ μήτε τὸ προσέχουν...”

(Νίκος Ξένιος, http://www.bookpress.gr/politismos/theatro-xoros/to-gefuri-tis-artas)

γ. Μια άποψη για τη σύνδεση της ιστορίας του γεφυριού με τη σύγχρονη πραγματικότητα:

Σύμφωνα με την Αντωνία Γιαννούλη, που συμμετέχει στην παράσταση:“Η ίδια η ιστορία έχει να κάνει με την ελληνική πραγματικότητα, με την έννοια ότι οι μάστορες χτίζουν ένα γεφύρι, το γεφύρι είναι πολύ σημαντικό για την τοπική κοινωνία, συνδεδεμένο κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά με αυτήν και την ευημερία της. Το γεφύρι όμως γκρεμίζεται, εκφράζοντας έτσι μια κοινωνία σε κρίση, για την αλλαγή της οποίας απαιτούνται θυσίες. Η ηγετική ομάδα πρέπει να πάρει κρίσιμες αποφάσεις με κόστος προσωπικό. Και η γυναίκα που επιλέγεται να χτιστεί μέσα στο γεφύρι αντιπροσωπεύει τον καθημερινό άνθρωπο, καθώς έχει επιλέξει να αφιερώσει τη ζωή στην αγάπη της, μια ηρωική φιγούρα, πιστή στις αξίες της”. (http://www.avgi.gr/article/6163993/antonia-giannouli-to-gkremismeno-gefuri-ekfrazei-mia-koinonia-se-krisi- )

(Θανάσης Καραθανάσης/ Γ2)

Κι εδώ αποσπάσματα από τις κριτικές και τα σχόλια των μαθητών:

      “Ένα γιοφύρι που δεν στεριώνει. Ένας άνδρας απελπισμένος δολοφόνος. Μια πιστή σύζυγος. Η μοίρα. Ένα αποτρόπαιο έγκλημα. Ένα δημοτικό τραγούδι, ο Θεοτοκάς και ο Ρίτσος. Όλα αυτά συνθέτουν επί σκηνής μια εξαιρετική θεατρική παράσταση, όπως αυτή στο Σύγχρονο Θέατρο.

      Βέβαια, όλα όσα προαναφέρθηκαν μπορούν να δημιουργήσουν απλώς τη βάση για ένα καλό σενάριο. Το γνωστό δημοτικό τραγούδι ίσως κάποιους δεν τους αγγίζει ιδιαίτερα. Στο θέατρο όμως, με μια αφαιρετική, εναλλακτική και μοντέρνα σκηνοθεσία, όπως εκείνη της Ίριδας Χατζηαντωνίου, αλλά και με τις καθηκωτικές ερμηνείες ορισμένων ηθοποιών, μπορεί να αποκτήσει όλη τη μαγεία που του έλειπε για να μας παρασύρει. Όλα αυτά μπορούν να το απογειώσουν. Γιατί είναι πολύ ωραίο τελικά να μην εστιάζει κανείς στα εξωτερικά χαρακτηριστικά, στα σκηνικά, στα κοστούμια, αλλά στην ουσία και στο συναίσθημα που μεταδίδει, για παράδειγμα, ένας ηθοποιός. Αυτή ήταν η περίπτωση του ηθοποιού που έπαιζε τον Πρωτομάστορα, που φαινόταν να φλέγεται εωτερικά, αλλά με άνεση εξωτερικά. Κλήθηκε να ενσαρκώσει όχι ένα οποιοδήποτε πρόσωπο, αλλά τον Πρωτομάστορα, τον σκοτεινό ήρωα που είναι θύτης και θύμα ταυτόχρονα, βρίσκεται σε ένα τραγικό δίλημμα και όποια απόφαση κι αν πάρει θα είναι το ίδιο λανθασμένη, το ίδιο καταστροφική για εκείνον και τον κόσμο του. Αναγκάζεται να παλέψει με τους δαίμονες που κρύβει μέσα του και βγαίνει χαμένος. Σαφώς δεν ήταν όλες οι ερμηνείες το ίδιο άριστες και υπήρχαν σίγουρα αστοχίες, κυρίως στην αρχή, αλλά θα μπορούσα να πω πως ήταν σχεδόν αμελητέες.

      Το πιο σημαντικό που ίσως αξίζει να κρατήσουμε από την παράσταση είναι ότι μας παρουσίασε το ουσιαστικό θέατρο, γυμνό από περιττά, που πλουτίζει το κοινό που το παρακολουθεί και το παρασύρει στη μαγεία του, ακόμη κι αν αυτή είναι σκοτεινή, αναφέρεται σε ζοφερούς καιρούς και σε μια σκληρή πραγματικότητα.” (Δήμητρα Ροδιά)

“Θα χαρακτήριζα την παράσταση πρωτότυπη, με το μουντό και “δυσάρεστο” κλίμα να επικρατεί από την αρχή, φανερώνοντας ότι η ιστορία θα έχει τραγικό τέλος. Αν και η σύνθεση συνολικά ήταν πολύ ενδιαφέρουσα, υπήρξαν στοιχεία (όπως οι έντονες ερμηνείες κάποιων ηθοποιών ή ορισμένες σκηνές που δεν κατάλαβα να συνδέονται με το νόημα του έργου) που θα μπορύσαν να έχουν αποφευχθεί ή παραλειφθεί.” (Βασίλης Σωνάκης)

“Η παράσταση μου άρεσε αρκετά, αν και μπορώ να επισημάνω και ορισμένα αρνητικά στοιχεία. Πιο συγεκριμένα, όλη η παραγωγή κατάφερε να προσδώσει στο έργο υποβλητικότητα και μεγάλη δραματικότητα. Μέσω της παράστασης οι χαρακτήρες σκιαγραφήθηκαν καλύτερα και μπορέσαμε να καταλάβουμε την ψυχολογική κατάσταση που έφερε τον πρωτομάστορα στο σημείο να θυσιάσει τη γυναίκα του. Επίσης, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσε ήταν οι προσθήκες που έγιναν στο αρχικό ποίημα. Οι ερμηνείες ήταν δυναμικές και ανταποκρίθηκαν στις απαιτήσεις της παράστασης, χωρίς να γίνονται μελοδραματικές.

Παρόλα αυτά, η αρχή δεν ταίριαζε με το υπόλοιπο έργο και δεν προσέδιδε τίποτα παραπάνω στο σύνολο του έργου. Επίσης, λίγο “παραμελημένη” μου φάνηκε η σκηνή που η γυναίκα έδωσε τις δύο κατάρες. Ενώ όλη η διαδικασία του στοιχειώματος έγινε κλιμακωτά, οι κατάρες υποβαθμίστηκαν λίγο σε σχέση με την υπόλοιπη σκηνή”. (Νεφέλη Παπαρίζου)